DM-lər listinqdə olduqda və ya qeyri-dövlət sərmayədarlarını mülkiyyətçiləri sırasına daxil etdikdə, dövlət və müəssisələr bütün səhmdarların, o cümlədən minoritar və xarici səhmdarların hüquqlarını tanımalı və səhmdarlarla ədalətli rəftarı və onların korporativ məlumatlara bərabər çıxışını təmin etməlidir.
Dövlət pay sahibi olduğu bütün müəssisələrdə bütün səhmdarlarla ədalətli rəftarın təmin edilməsində maraqlıdır. Bu baxımdan, dövlətin nüfuzu DM-lərin kənardan maliyyə cəlb etmək imkanlarına və müəssisənin qiymətləndirilməsinə təsir edəcəkdir. Buna görə də o, digər səhmdarların dövləti qeyri-şəffaf, gözlənilməz və ədalətsiz mülkiyyətçi kimi qəbul etməməsini təmin etməlidir. Əksinə, dövlət özünü nümunəvi dövlət kimi göstərməli və səhmdarlara münasibətdə qabaqcıl təcrübələrə əməl etməlidir.
IV.A. DM-lərin yeganə mülkiyyətçisi olmadığı halda G20/İƏİT Korporativ İdarəetmə Prinsiplərinin və DM-lərin yeganə mülkiyyətçisi olduğu halda bütün müvafiq bölmələrin tam həyata keçirilməsinə səy göstərməlidir.
Səhmdarların müdafiəsinə gəldikdə, buraya daxildir:
IV.A.1. Dövlət və dövlət müəssisələri bütün səhmdarlara ədalətli davranılmasını təmin etməlidir.
DM-nin kapitalının bir hissəsi özəl səhmdarların - institusional və ya fiziki şəxslərin əlində olduqda, dövlət onların hüquqlarını tanımalıdır. Qeyri-dövlət səhmdarları xüsusilə mülkiyyətçi olaraq dövlət tərəfindən sui-istifadə hallarından qorunmalı və onların hüquqlarının pozulmasına görə münasib qiymətə və çox ləngimədən səmərəli bərpa vasitələrinə malik olmalıdırlar. Bundan əlavə, özəl səhmdarlar haqlı səbəb olmadan və bazara uyğun kompensasiya olmadan dövlət mülkiyyətçisi tərəfindən müsadirə edilməməlidir. İnsayder ticarəti, bazar manipulyasiyası və sui-istifadə halları qadağan edilməlidir. Müəyyən səhmdarların qərarları üçün üstünlük hüquqları və ixtisaslı majoritarlıqlar, həmçinin minoritar səhmdarların müdafiəsini təmin etmək üçün faydalı ex ante vasitə ola bilər. DM-lərin qismən özəlləşdirilməsi hallarında səhmdarların müdafiəsinin təmin edilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Dominant səhmdar olaraq dövlət bir çox hallarda səhmdarların ümumi yığıncaqlarında hər hansı digər səhmdarın razılığı olmadan qərar qəbul edə bilir. Bir qayda olaraq, o, direktorlar şurasının tərkibinə qərar vermək iqtidarındadır. Belə qərar qəbulu səlahiyyəti mülkiyyət hüququndan irəli gələn qanuni hüquq olsa da, dövlətin dominant səhmdar rolundan sui-istifadə etməməsi (məsələn, müəssisənin maraqlarına uyğun olmayan və bununla da digər səhmdarların zərərinə olan məqsədlərə nail olmaq üçün) vacibdir. Sui-istifadə əlaqəli tərəflərin uyğun olmayan əməliyyatları, qərəzli biznes qərarları və ya kapital strukturunda nəzarət edən səhmdarların xeyrinə dəyişikliklər vasitəsilə baş verə bilər.
Mülkiyyət subyekti qeyri-dövlət səhmdarları ilə ədalətli rəftarla bağlı təlimatlar işləyib-hazırlamalıdır. O, ayrı-ayrı DM-lərin, xüsusən də onların idarəetmə orqanlarının səhmdarlarla əlaqələrin vacibliyini tam dərk etmələrini və bu əlaqələrin gücləndirilməsində fəallıq göstərməsini təmin etməlidir. Dövlət öz payını aşan nəzarət dərəcəsini həyata keçirə bildikdə, sui-istifadə potensialı yaranır. "Qızıl səhmlər"in istifadəsi ictimai təhlükəsizliyin qorunması ilə bağlı olanlar kimi müəyyən mühüm ictimai maraqların qorunması üçün ciddi şəkildə zəruri olduğu və bu məqsədlərin həyata keçirilməsinə mütənasib olduğu hallarda məhdudlaşdırılmalıdır. Bundan əlavə, hökumətlər səhmdarlara müəssisədəki səhmdarların səhmdarlığına qeyri-mütənasib korporasiya üzərində nəzarəti həyata keçirməyə imkan verən hər hansı səhmdar müqaviləsinin və kapital strukturunun mövcudluğunu açıqlamalıdır.
IV.A.2. DM-lər bütün səhmdarlara qarşı ən yeni məlumatların bərabər şəkildə və eyni vaxtda açıqlanması da daxil olmaqla yüksək dərəcədə şəffaflığa riayət etməlidirlər.
Səhmdarların müdafiəsi üçün həlledici şərt yüksək dərəcədə şəffaflığın təmin edilməsidir. Ümumi qayda olaraq, DM-nin maliyyə vəziyyəti, fəaliyyəti, dayanıqlılığı, mülkiyyət hüququ və idarə edilməsi haqqında məlumatlar daxil olmaqla, onlarla ədalətli rəftarı təmin etmək üçün bütün səhmdarlara eyni vaxtda əhəmiyyətli məlumatlar təmin edilməlidir. Bu, həmçinin müntəzəm hesabatlar arasında baş verən əhəmiyyətli hadisələrin vaxtında və eyni vaxtda bildirilməsini əhatə edir. Bundan əlavə, səhmdarlarla bağlanmış müqavilələr, o cümlədən şura üzvlərini əhatə edən məlumat müqavilələri açıqlanmalıdır.
Minoritar və digər səhmdarların məlumatlı investisiya qərarlarının qəbulu üçün bütün zəruri məlumatlara çıxışı olmalıdır. Eyni zamanda, əhəmiyyətli səhmdarlar, o cümlədən mülkiyyət subyekti, nəzarət paketi olan səhmdarlar və ya şura üzvləri kimi əldə edə biləcəkləri məlumatdan sui-istifadə etməməlidirlər. Listinqdə olmayan DM-lərə gəldikdə, digər səhmdarlar, adətən, yaxşı müəyyən edilir və məsələn, şurada yerlər vasitəsilə məlumat əldə etmək hüququna malikdirlər. Bununla belə, məlumatın açıqlanması ilə bağlı hüquqi və normativ bazanın keyfiyyəti və tamlığından asılı olmayaraq, mülkiyyət subyekti dövlətin səhmlərinin olduğu bütün DM-lərin bütün səhmdarların məlumatlara asan və ədalətli çıxışını təmin etmək üçün mexanizm və prosedurlarının olmasını təmin etməlidir. DM-lər qismən özəlləşdirildikdə, səhmdar kimi dövlətin korporativ qərarların qəbulunda iştirakının və ya məlumatlara çıxışının onun səhmdarlığının hüquq kimi təmin etdiyindən daha çox olmamasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.
IV.A.3. DM-lər bütün səhmdarlarla fəal kommunikasiya və məsləhətləşmə siyasəti işləyib-hazırlamalıdırlar.
DM-lər, o cümlədən dövlətin minoritar səhmdarı olduğu hər hansı müəssisə öz səhmdarlarını müəyyən etməli və onları mühüm hadisələr və gələcək səhmdarların yığıncaqları barədə vaxtında və sistemli şəkildə məlumatlandırmalıdır. DM-lər həmçinin əsaslandırılmış qərarlar qəbul etmək üçün etibarlı, müqayisə oluna bilən və kafi qərarların qəbul edilməsinə tabe olacaq məsələlər haqqında onlara məlumat verməlidirlər. DM idarəetmə orqanları müəssisənin bütün səhmdarlar, o cümlədən institusional investorlar qarşısında məlumatla bağlı öhdəliklərini yerinə yetirməsini təmin etməkdən məsuldur. Bunu edərkən DM-lər nəinki mövcud hüquqi və tənzimləyici bazanı tətbiq etməli, həm də həddindən artıq ağır tələblərdən qaçınmaq üçün lazımi qaydada etibarlılıq və inam yaratmaq üçün müvafiq olduqda ondan kənara çıxmağa təşviq edilməlidir. Mümkün olduqda, minoritar səhmdarlarla fəal məsləhətləşmələr qərar qəbulu prosesinin və əsas qərarların qəbulunun təkmilləşdirilməsinə kömək edəcəkdir. Əlavə DM Təlimatları G20/İƏİT Korporativ İdarəetmə Prinsiplərinin müvafiq müddəalarına uyğun olaraq verilir.
IV.A.4. Səhmdarların yığıncaqlarında hamının, o cümlədən minoritar səhmdarların səsvermə və digər hüquqlarının iştirakı və həyata keçirilməsi asanlaşdırılmalıdır ki, onlar şuranın seçilməsi kimi fundamental korporativ qərarların qəbulunda iştirak edə bilsinlər. Səhmdarların iştirakı və cəlb olunması ilə bağlı xərclərini asanlaşdırmaq və azaltmaq üçün, səhmdarların məsafədən iştirakına imkan verən ümumi yığıncaqların keçirilməsinə yurisdiksiyalar tərəfindən icazə verilməlidir. Bu cür yığıncaqlar informasiyaya bərabər çıxışı və bütün səhmdarların iştirak imkanlarını təmin edəcək tərzdə keçirilməlidir.
Minoritar səhmdarlar DM-nin səhmdarlarının yığıncaqlarından və ya şuranın iclaslarından kənarda qəbul edilən faktiki qərarlardan narahat ola bilərlər. Bu, əhəmiyyətli və ya nəzarət edən səhmdarı olan listinqdə olan şirkətlər üçün qanuni narahatlıq doğurur, lakin dövlətin dominant səhmdar olduğu şirkətlərdə də problem ola bilər. Mülkiyyət olaraq dövlətin minoritar səhmdarları onların maraqlarının nəzərə alındığına inandırması məqsədəuyğun ola bilər. Dövlətin maraqları ilə minoritar səhmdarların maraqları arasında ziddiyyətin yarana biləcəyi hallarda, məsələn, əlaqəli tərəflərlə əməliyyatlar halında, bu cür əməliyyatların təsdiqlənməsi prosesində minoritar səhmdarların iştirakı nəzərə alınmalıdır.
Səhmdarların ümumi yığıncaqlarında iştirak etmək hüququ səhmdarların əsas hüququdur. Minoritar səhmdarları DM-lərin ümumi yığıncaqlarında fəal iştirak etməyə təşviq etmək və onların hüquqlarının həyata keçirilməsini asanlaşdırmaq (məsələn, şuraya suallar vermək, ümumi yığıncağın gündəliyinə məsələlər daxil etmək və qərarlar təklif etmək) üçün DM-lər tərəfindən xüsusi mexanizmlər qəbul edilə bilər. Bunlara müəyyən səhmdarların qərarları üçün kvalifikasiyalı səs çoxluğu və şəraitə görə faydalı hesab edildikdə, kumulyativ səsvermə kimi xüsusi seçki qaydalarından istifadə etmək imkanı aid edilə bilər. Əlavə tədbirlərə qiyabi səsvermənin asanlaşdırılması və ya iştirak xərclərini azaltmaq üçün elektron vasitələrdən istifadənin inkişafı daxildir. Bundan əlavə, səhmdarların ümumi yığıncaqlarında işçilərin-səhmdarların iştirakı, məsələn, işçilərdən-səhmdarlardan proksi səslərin toplanması ilə asanlaşdırıla bilər.
Azlıqların müdafiəsi üçün hər hansı xüsusi mexanizmin diqqətlə balanslaşdırılmış olması vacibdir. O, bütün minoritar səhmdarların xeyrinə olmalı və heç bir halda ədalətli rəftar konsepsiyasına zidd olmamalıdır. O, nə majoritar səhmdar kimi dövlətin qərarlara öz qanuni təsirini həyata keçirməsinə mane olmalı, nə də minoritar səhmdarların qərar qəbulu prosesini yersiz olaraq saxlamasına imkan verməməlidir.
Onlayn və ya hibrid (müəyyən səhmdarların iclasda fiziki olaraq, digərlərinin isə onlayn olaraq iştirak etdiyi hallarda) səhmdarların ümumi yığıncaqları onların vaxtını və iştirak xərclərini azaltmaqla səhmdarların iştirakını təkmilləşdirməyə kömək edə bilər. Belə yığıncaqlar bərabər rəftar, məlumatlara çıxış və bütün səhmdarların səsvermə və digər hüquqların iştirakı və həyata keçirilməsi imkanlarını təmin edən tərzdə keçirildiyi müddətcə onların keçirilməsinə hüquqi və normativ bazada heç bir maneə olmamalıdır. Bundan əlavə, məsafədən keçirilən yığıncaqların fiziki yığıncaqlarla müqayisədə minoritar səhmdarların idarəetmə orqanlarına və rəhbərliyə cəlb edilmə və onlara suallar vermə imkanlarını azaltmamasını təmin etmək üçün lazımi diqqət tələb olunur. Onlayn platforma provayderlərinin seçilməsi və istifadəsi ilə bağlı əlavə təlimatlar G20/İƏİT Korporativ İdarəetmə Prinsiplərində verilmişdir.
IV.A.5. Dövlət və DM-lər arasında və DM-lərin özləri arasında əməliyyatlar bazara uyğun şərtlər əsasında aparılmalıdır.
Bütün səhmdarlarla ədalətli davranılmasını təmin etmək üçün dövlət və DM-lər, o cümlədən dövlətə məxsus maliyyə institutları arasında əməliyyatlar kommersiya mülahizələri əsasında aparılmalıdır. Bu, konseptual olaraq əlaqəli tərəflərin əməliyyatlarında sui-istifadə məsələsi ilə bağlıdır, lakin dövlət mülkiyyətində "əlaqəli tərəflər" daha zəif müəyyən edildiyi üçün fərqlənir. DM-lər, ümumiyyətlə, fəaliyyət göstərdikləri ölkələrdə ümumi qanunun aliliyinə tabe olmalı və qorunmalı olan muxtar hüquqi şəxslərdir. Qanunun aliliyi DM-lərdən siyasi maliyyə, himayə və ya şəxsi və ya əlaqəli tərəflərin varlanması üçün vasitə kimi sui-istifadə hallarının qarşısının alınmasını əhatə etməlidir. Hökumətə təklif olunur ki, DM-lərin dövlət və dövlətin nəzarətində olan qurumlarla apardığı bütün əməliyyatların bazar uyğunluğunu təmin etsin və lazım gəldikdə, onları etibarlılıq baxımından sınaqdan keçirsin. Məsələ daha sonra bu DM Təlimatlarının başqa müddəalarında nəzərdən keçirilən şura öhdəlikləri ilə əlaqələndirilir, çünki bütün səhmdarların müdafiəsi şura üzvlərinin müəssisə və onun səhmdarlarına qarşı açıq şəkildə ifadə olunmuş sədaqət borcudur.
IV.B. Listinqdə olan bütün DM-lər və mümkün olduğu qədər, listinqdə olmayan DM-lər milli korporativ idarəetmə kodekslərinə tərəfdar olmalıdırlar.
Əksər ölkələrdə fond bazarında listinqdə olan müəssisələr üçün korporativ idarəetmə kodeksləri mövcuddur. Bununla belə, onların icra mexanizmləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir, bəziləri sadəcə məsləhət xarakteri daşıyır, digərləri (birjalar və ya qiymətli kağızlar tənzimləyiciləri tərəfindən) uyğunluq və ya izahat əsasında həyata keçirilir, digərləri isə məcburidir. DM-lərin listinqdə olan müəssisələrin qabaqcıl təcrübə idarəetmə standartlarına tabe olması DM Təlimatlarının əsas müddəasıdır. Bu, o deməkdir ki, həm listinqdə olan, həm də listinqdə olmayan DM-lər nə qədər qanuni olaraq "məcburi" olmasından asılı olmayaraq, həmişə milli korporativ idarəetmə kodeksinə riayət etməlidirlər və bu, səhmdarlara, bazara və müvafiq steykholderlərə DM-lərin müvafiq kodeksə uyğunluğunu qiymətləndirməyə imkan verir.
IV.C. DM-lərdən müəssisənin fəaliyyəti, nəticələri və iqtisadi effektivliyinə əhəmiyyətli təsir göstərə biləcək ictimai siyasətin məqsədlərini həyata keçirmək tələb olunduqda, bunlar haqqında adekvat məlumat ictimaiyyətə və qeyri-dövlət səhmdarları üçün hər zaman açıq olmalıdır.
Bütün səhmdarlarla yüksək dərəcədə şəffaflığı təmin etmək öhdəliyinin bir hissəsi olaraq, dövlət DM-nin yerinə yetirməsi gözlənilən hər hansı ictimai siyasətin məqsədləri, habelə onların əsaslandırmaları haqqında əhəmiyyətli məlumatın rəqabət qanunvericiliyinə uyğun olaraq, qiymətləndirməyə təsir edə biləcəyi təqdirdə qeyri-dövlət səhmdarlarına və ictimaiyyətə açıqlanmasını təmin etməlidir. Müvafiq məlumatlar investisiya yatırılarkən bütün səhmdarlara açıqlanmalı və investisiya müddətində daim əlçatan olmalı və yenilənməlidir.
IV.D. DM-lər birgə müəssisələr və Dövlət-özəl tərəfdaşlığı (DÖT) kimi kooperativ layihələrdə iştirak etdikdə, müqavilə tərəfləri müqavilə üzrə hüquq və öhdəliklərinin təmin edilməsini və mübahisələrin vaxtında və obyektiv şəkildə həllini təmin etməlidirlər.
DM-lər özəl tərəfdaşlarla əməkdaşlıq layihələri həyata keçirərkən, bütün tərəflərin müqavilə hüquqlarının qorunmasına və effektiv bərpa və/və ya mübahisələrin həlli mexanizmlərinin təmin edilməsinə diqqət yetirilməlidir. Bu mexanizmlər texnologiyanın özəl tərəfdaşlardan DM-lərə ötürülməsinə məcbur etmək və ya vadar etmək mexanizmləri kimi istifadə edilməməlidir. Dövlət-özəl tərəfdaşlıqlarının dövlət idarəçiliyinə və infrastrukturun idarə olunmasına dair digər müvafiq İƏİT standartları tətbiq oluna bilər. Bu standartların əsas təkliflərindən biri ondan ibarətdir ki, dövlət-özəl tərəfdaşlığı və ya DM-nin daxil olduğu digər tədbirlər nəticəsində hökumət üçün hər hansı gizli və ya açıq-aşkar fiskal risklərin monitorinqi və idarə edilməsinə diqqət yetirilməlidir. DİM-lərin daxil olduğu bu kooperativ layihələr və birgə müəssisələr dövlət mülkiyyəti siyasətinə uyğun olmalı, DM şurasının səlahiyyətləri və məsuliyyəti ilə bağlı adi şirkət qanunvericiliyinə xələl gətirməməlidir.
Bundan əlavə, dövlət və özəl tərəfdaşlar və ya DM ilə özəl tərəfdaşlar arasında rəsmi müqavilələr, gözlənilməz hadisələr zamanı layihə tərəfdaşlarının müvafiq məsuliyyətlərini aydın şəkildə göstərməli, eyni zamanda, zərurət yaranarsa, müqavilənin yenidən müzakirəsi üçün kifayət qədər dəyişkənlik olmalıdır. Mübahisələrin həlli mexanizmləri layihənin bütün müddəti ərzində yaranan mübahisələrin digər məhkəmə vasitələrinə xələl gətirmədən ədalətli və vaxtında həll olunmasını təmin etməlidir.