Dövlət məlumatlı və fəal mülkiyyətçi kimi fəaliyyət göstərməli, dövlət müəssisələrinin idarə edilməsinin şəffaf və hesabatlı şəkildə, yüksək peşəkarlıq və effektivliklə həyata keçirilməsini təmin etməlidir.
Mülkiyyət funksiyalarını yerinə yetirmək üçün, hökumət özəl və dövlət sektor idarəetmə standartlarına, xüsusilə G20/İƏİT Korporativ İdarəetmə Prinsiplərinə istinad etməlidir. Həmin prinsiplər dövlətin DM-nin yeganə mülkiyyətçisi olmadığı hallarda DM-lərə və DM-nin yeganə mülkiyyətçisi olduğu hallarda bütün müvafiq bölmələrə də şamil edilir. Bundan əlavə, DM idarəetməsinin xüsusi aspektləri var ki, onlar ya xüsusi diqqətə layiqdirlər, ya da DM-nin şura üzvlərinə, rəhbərliyinə və dövlət mülkiyyətində olan quruma öz rollarını səmərəli şəkildə yerinə yetirməkdə istiqamət vermək üçün daha ətraflı şəkildə sənədləşdirilməlidir.
II.A. Hökumətlər DM-lərin fəaliyyət göstərdiyi hüquqi formaları sadələşdirməli və standartlaşdırmalıdırlar. Onların fəaliyyət təcrübələri ümumi qəbul edilmiş korporativ normalara uyğun olmalıdır.
DM-lər digər şirkətlərdən fərqli hüquqi formalara malik ola bilər. Bu, konkret məqsədləri və ya ictimai mülahizələri, o cümlədən müəyyən steykholderlərə, məsələn, mükafatlandırılması normativ aktlarla müəyyən edilə bilən işçilərə və ya xüsusi pensiya hüquqlarından faydalanan orqanlara və dövlət qulluqçularına təqdim edilənlərə bərabər olan ixtisarlardan müdafiəni əks etdirə bilər.
Dövlət öz portfelində olan DM-lər üçün müxtəlif hüquqi və ya korporativ formalara baxmayaraq, DM Təlimatlarının mümkün qədər çox elementinin ardıcıl şəkildə həyata keçirilməsini təmin etməlidir.
Buraya (i) şura, rəhbərlik və nazirliklərin müvafiq hakimiyyət və səlahiyyətləri; (ii) bu idarəetmə orqanlarınıntərkibi və strukturu; (iii) onların səhmdarlara və/və ya bəzi steykholderlərə, xüsusən də işçi qüvvəsinə məsləhətləşmə və ya qərar qəbulu hüquqlarının nə dərəcədə verildiyi; (iv) məlumatların açıqlanması tələbləri; və (v) onların müflisləşmə və iflas prosedurlarına məruzqalma dərəcəsi daxildir. DM-lərin hüquqi forması və fəaliyyətlərinin tərifi ümumilikdə onların fəaliyyətlərini yeni sektorlarda və ya xaricdə şaxələndirməyə və ya genişləndirməyə mane olmamalıdır (xüsusən də onlar iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olduqda və kommersiya mülahizələrinə uyğun hərəkət etdikdə). DM-lərin mandatının genişləndirilməsi üzrə məhdudiyyətlər, əgər DM mühüm ictimai siyasətin məqsədlərini və ya ictimai xidmət öhdəliklərini yerinə yetirirsə və dövlət vəsaitlərindən sui-istifadənin qarşısını almaq, hədsiz iddialı artım strategiyalarını dayandırmaq və ya DM-lərin həssas texnologiyalar ixrac etməsinə mane olmaq məqsədi daşıyırsa, çox vaxt aktual olur. Bu cür qanuni məhdudiyyətlərin DM-lərin əsas fəaliyyət sahəsinə aid olması, eyni zamanda şuranın öz vəzifələrini yerinə yetirməkdə zəruri muxtariyyətinə mane olmamasına diqqət yetirilməlidir.
DM-lərin hüquqi formasını standartlaşdırarkən, hökumətlər mümkün qədər özəl şirkətlərə eyni dərəcədə tətbiq olunan korporativ qanuna əsaslanmalı və müəssisənin qarşısında qoyulan ictimai siyasətin məqsədlərinə nail olmaq üçün tamamilə zəruri olmadıqda, xüsusi hüquqi forma yaratmaqdan və ya DM-lərə imtiyazlı status və ya xüsusi müdafiələr verməkdən çəkinməlidirlər. DM-lərin hüquqi formasının standartlaşdırılması şəffaflıq və hesabatlılığı artırır, bençmarkinq vasitəsilə nəzarəti asanlaşdırır. Standartlaşdırma, adətən, özəl mülkiyyətçilərin, həmçinin dövlətin mülkiyyətçi kimi əldə etdiyi eyni vasitə və alətlərdən istifadə edilməklə, iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan DM-ləri hədəf almalıdır. Buna görə də standartlaşdırma, ilk növbədə, müəssisənin idarəetmə orqanlarının rol və səlahiyyətlərinə, eləcə də şəffaflıq və məlumatların açıqlanması öhdəliklərinə aid edilməlidir.
II.B. Dövlət mülkiyyətçilərin gözləntilərini dəqiq müəyyən etməli, DM-lərə onlara nail olmaq üçün tam fəaliyyət muxtariyyətinə imkan verməli və DM-lərin idarə olunmasına müdaxilə etməkdən çəkinməlidir. Dövlət, səhmdar olaraq, DM-nin gözləntilərini şəffaf şəkildə və yalnız missiyada əsaslı şəkildə dəyişikliyin olduğu hallarda yenidən müəyyən etməlidir.
Dövlətin fəal və məlumatlı mülkiyyəti üçün əsas vasitələr aydın və ardıcıl mülkiyyət siyasəti, DM-lər üçün geniş mandat və gözləntilərin işlənib-hazırlanması, şuranın strukturlaşdırılmış namizədlik prosesi və müəyyən edilmiş mülkiyyət hüquqlarının effektiv şəkildə həyata keçirilməsidir. Dövlətin DM-lərə dair geniş mandat və gözləntiləri yalnız missiyanın əsaslı şəkildə dəyişdiyi hallarda yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Dəyişən şəraitə görə DM-nin məqsədlərini nəzərdən keçirmək və sonradan dəyişməyə bəzən ehtiyac olsa da, dövlət onları tez-tez dəyişməkdən çəkinməli və bununla bağlı prosedurların şəffaf və ictimai maraqlara uyğun olmasını təmin etməlidir.
Bəzi dövlət səhmdarları DM-lərə dair geniş mandat və gözləntilərini mülkiyyətçilərin gözləntiləri, gözlənti məktubları, icra müqavilələri və ya digər vasitələrlə rəsmiləşdirə, eyni zamanda, DM-lərin tənzimləyici orqanları ilə müntəzəm dialoq apara bilərlər. Onların aydın gözləntilər toplusunda rəsmiləşdirilməsi şuranın muxtariyyətini qorumağa və hökumətin xüsusi müdaxiləsinin qarşısını almağa kömək edir. O, həmçinin DM-ləri məsuliyyətə cəlb etmək üçün bir vasitə ola bilər.
II.C. Dövlət DM-lərin idarəetmə orqanlarına öz vəzifələrini yerinə yetirməyə icazə verməli və onların müstəqilliyinə hörmət etməlidir. Mülkiyyət subyekti DM-lərin ən yüksək idarəetmə orqanı ilə və adətən sədr vasitəsilə əlaqə yaratmaq üçün müvafiq çərçivələr yaratmalı və saxlamalıdır.
Şura üzvlərinin namizədliyi və seçilməsində isə mülkiyyət subyekti diqqəti DM idarəetmə orqanlarının öz vəzifələrini peşəkar və müstəqil şəkildə həyata keçirmələri zərurətinə yönəltməlidir. Şuranın ayrı-ayrı üzvlərinin öz vəzifələrini yerinə yetirməkdə ayrı-ayrı seçki dairələrinin vəzifələri kimi çıxış etmələri vacibdir. Müstəqillik bütün şura üzvlərindən öz vəzifələrini bütün dövlət və qeyri-dövlət səhmdarlarına münasibətdə bərabər və hesabatlı şəkildə yerinə yetirmələrini tələb edir.
Mülkiyyət subyekti dövlət idarəçiliyindən həddindən artıq çox sayda şura üzvü seçməkdən çəkinməlidir. Bundan əlavə, şura üzvləri yalnız üzrlü səbəblərə görə şuradan kənarlaşdırılmalı və onların təyinatı və kənarlaşdırılması dövlətin seçki dövrlərindən və ya siyasi tsikllərdən asılı olmayaraq həyata keçirilməlidir. Bu, xüsusilə iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan DM-lər üçün aktualdır, burada mülkiyyət subyektinin nümayəndələri və ya digər dövlət rəsmiləri tərəfindən şuraya üzvlüyün məhdudlaşdırılması peşəkarlığı artıra və maraqların toqquşması və DM-nin idarə edilməsinə dövlət müdaxiləsinin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Mülkiyyət subyektinin işçiləri və ya müdiriyyətin digər hissələrindən olan mütəxəssislər, yalnız bütün şura üzvləri üçün tələb olunan səriştə səviyyəsinə cavab verdikdə və mülkiyyət rolundan kənara çıxan siyasi təsir üçün vasitə kimi çıxış etmədikdə, DM idarəetmə orqanlarına seçilməlidirlər. Onlar şuranın digər üzvləri ilə eyni öhdəlik və vəzifələrə malik olmalıdırlar. Diskvalifikasiya şərtləri və maraqların toqquşması vəziyyətləri diqqətlə qiymətləndirilməli və onların necə idarə ediləcəyinə və həll ediləcəyinə dair DM Təlimatları verilməlidir. Müvafiq mütəxəssislər nə həddindən artıq təbii, nə də qəbul edilən maraqların toqquşmasında yer almamalıdırlar. Xüsusilə, bu, o deməkdir ki, onlar nə eyni DM ilə bağlı tənzimləyici qərarlarda iştirak etməməlidirlər, nə də onlarda müəssisənin maraqlarına uyğun hərəkət etmələrinə mane olacaq hər hansı xüsusi öhdəlik və ya məhdudiyyətlər olmamalıdır. Daha ümumi şəkildə, şuranın hər hansı üzvü ilə bağlı bütün potensial maraq toqquşmaları barədə şuraya məlumat verilməlidir, şura isə daha sonra bunları necə idarə ediləcəyinə dair məlumatla birlikdə açıqlamalıdır.
Dövlət nümayəndələrinin DM idarəetmə orqanlarında olması halında müvafiq şəxsi və dövlət məsuliyyətinin aydınlaşdırılması vacibdir. Müvafiq dövlət rəsmiləri DM-də malik olduqları hər hansı şəxsi mülkiyyəti açıqlamalı və müvafiq insayder ticarəti qaydalarına əməl etməli ola bilərlər. Mülkiyyət subyekti tərəfindən mülkiyyət subyektinin üzvləri və DM şurasının üzvü kimi fəaliyyət göstərən digər dövlət rəsmiləri üçün təlimatlar və ya etika kodeksləri işlənib-hazırlana bilər. Bu cür təlimatlarda və ya etika kodekslərində bu şura üzvlərindən dövlətə ötürülən məlumatların necə idarə edilməli olduğu göstərilməlidir. Daha geniş siyasət məqsədləri baxımından istiqamətləndirmə birbaşa şuranın iştirakı ilə deyil, mülkiyyət subyekti vasitəsilə ötürülməli və müəssisə məqsədləri kimi elan edilməlidir. Bir qayda olaraq, öz vəzifələrini yerinə yetirən dövlət rəsmiləri korporativ pozuntular nəticəsində yarana biləcək potensial inzibati, mülki və ya cinayət məsuliyyətinə görə məsuliyyət daşımalıdırlar. Mülkiyyət subyektləri şuranın müzakirələrinin məxfiliyinə hörmət etməlidir. Bundan əlavə, bu məlumatların yayılmasına ciddi məhdudiyyətlər qoyulmalıdır. Səhmdar olaraq dövlətin, səhmdarlığının hüquq kimi təmin etdiyi məlumatdan daha çox məlumat əldə etmək imkanı olmamalıdır.
Mülkiyyət subyekti DM-lərin ən yüksək idarəetmə orqanı ilə və adətən sədr vasitəsilə əlaqə yaratmaq üçün müvafiq çərçivələr yaratmalı və saxlamalıdır. Ictimai siyasətin məqsədləri, o cümlədən ictimai xidmət öhdəlikləri, qanunvericilik və ya qanunvericiliklə müəyyən edilmədiyi təqdirdə, hökumətin mülkiyyət siyasətində və ya mülkiyyətçilərin gözləntiləri ilə bütün şura ilə bölüşdürülməli və korporativ məxfiliyi nəzərə alınmaqla ictimaiyyətə açıqlanmalıdır. Qeyri-dövlət səhmdarları varsa, DM-lərin ictimai siyasətin məqsədləri, o cümlədən ictimai xidmət öhdəlikləri, əgər onlar artıq açıq deyilsə, səhmdarların illik ümumi yığıncağı tərəfindən təsdiq edilməlidir. Mülkiyyət subyekti ilə DM-lər arasında kommunikasiyaya dair dəqiq qeydlər aparılmalıdır. Dövlət DM-lərin işəgötürmə qərarlarına istiqamət vermək kimi əməliyyat qərarlarının qəbulunda iştirak etməməlidir. Dövlət, mülkiyyət subyektinin hansı sahələr və qərar növləri üzrə göstəriş vermək səlahiyyətinə malik olduğunu ictimaiyyətə açıqlamalı və dəqiqləşdirməlidir.
Hökumət nümayəndələri, o cümlədən mülkiyyət subyektinin nümayəndələri öz rollarını aşdıqda və/və ya qeyri-müntəzəm görünən şəkildə hərəkət etdikdə, DM-lər müəyyən edilmiş hesabatvermə kanalları vasitəsilə məsləhət ala və ya bu barədə məlumat verə bilməlidir.
II.D. Mülkiyyət hüquqlarının həyata keçirilməsi dövlət idarəçiliyi daxilində aydın şəkildə müəyyən edilməli və vahid mülkiyyət subyektində mərkəzləşdirilməlidir. Bu mümkün deyilsə, müvafiq mülkiyyət funksiyaları bütövlükdə hökumət əsasında fəaliyyət göstərmək üçün aydın mandatı olan təyin edilmiş orqan tərəfindən əlaqələndirilməlidir.
Maliyyə və ya iqtisadiyyat nazirlikləri kimi mərkəzi nazirlikdə, ayrıca inzibati və ya korporativ qurumda, yaxud da konkret sektor nazirliyində yerləşməsindən asılı olmayaraq, dövlət idarəçiliyi daxilində mülkiyyət funksiyasının aydın şəkildə müəyyən edilməsi vacibdir. DM-lərin mülkiyyət funksiyası direktorlar şuralarını təyin etmək; məqsədləri təyin etmək və onlara nəzarət etmək; və/və ya hökumət adından şirkətin səhmlərinə səs vermək üçün səlahiyyət, məsuliyyət və ya idarəetmə qabiliyyətini həyata keçirən subyektdir.
Mərkəzləşdirmə mülkiyyət funksiyasının həyata keçirilməsini dövlət tərəfindən həyata keçirilən digər potensial ziddiyyətli fəaliyyətlərdən, xüsusən də, aşağıdakı Qayda III.A-da qeyd olunduğu kimi, bazarın tənzimlənməsi və siyasətin işlənib-hazırlanmasından səmərəli şəkildə ayıra bilər, bir şərtlə ki, mülkiyyət resurslarla kifayət qədər yaxşı təmin oluna bilsin və onun əməliyyatları qeyri-qanuni təcrübələrdən qorunsun. Belə ki, zəif qanunun aliliyi, zəif idarəçilik və ya yüksək səviyyədə korrupsiyanın olduğu güman edilən yurisdiksiyalarda böyük həcmdə korporativ səlahiyyətlərin mərkəzləşdirilmiş mülkiyyətdə birləşdirilməsi dövlət mülkiyyəti üçün müvafiq çərçivə haqqında qərar qəbulunda nəzərə alınmalı olan risklərlə müşayiət oluna bilər.
Mərkəzləşdirilmiş mülkiyyət modeli birbaşa və ya dolayısı ilə dövlət tərəfindən nəzarət edilən və ya saxlanılan bütün və ya müəyyən kateqoriya DM-lərin əksəriyyətində səhmdar kimi çıxış edən bir mərkəzi qərar qəbul edən orqan ilə xarakterizə olunur. Onun roluna hər bir DM üçün mülkiyyətçi kimi dövlətin əsaslandırılması və məqsədinin müəyyən edilməsi, direktorların təyin edilməsi, DM-lərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və ümumi yığıncaqda səsvermə daxildir. Mülkiyyət subyekti həmçinin, mülkiyyət siyasətinə əsaslanaraq, DM-lər üçün geniş mandat və gözləntilərin müəyyən edilməsi və izlənilməsindən, qərarlarının digər dövlət steykholderləri ilə əlaqələndirilməsindən (müvafiq olduqda) və DM-lərin idarə olunması ilə bağlı müvafiq çərçivələrin və mühüm məsələlərin müəyyənləşdirilməsindən məsuldur.
Mərkəzləşdirilmiş mülkiyyət subyekti müstəqil və ya bir nazirin tabeliyində olmalıdır. Bu yanaşma mülkiyyət siyasətini və onun istiqamətini aydınlaşdırmağa kömək edir, habelə onun daha ardıcıl həyata keçirilməsini təmin edir. Mülkiyyət funksiyasının mərkəzləşdirilməsi həm də maliyyə hesabatları və ya şuraya namizədlik kimi əsas məsələlər üzrə ekspertlərin "bank"larını təşkil etməklə müvafiq səlahiyyətləri gücləndirməyə və bir araya gətirməyə imkan verir. Bununla da, mərkəzləşdirmə dövlət mülkiyyətinin peşəkar və ardıcıl surətdə həyata keçirilməsində əsas qüvvə ola, eyni zamanda dövlət mülkiyyəti üzrə məcmu hesabatın işlənib-hazırlanmasına şərait yarada bilər.
Mülkiyyət mərkəzləşdirilməyibsə, hökumətlər güclü əlaqələndirici qurum yaratmalıdırlar. Əlaqələndirici qurum ümumhökumət səviyyəsində fəaliyyət göstərmək mandatına malik olmalıdır. Bu qurum digər səhmdar nazirliklərə korporativ idarəetmə, texniki və əməliyyat məsələləri üzrə qabaqcıl təcrübələr üzrə məsləhətçi kimi fəaliyyət göstərən ixtisaslaşmış hökumət bölməsi və ya korporativ qurum olmalıdır. Bu, hər bir DM-nin aydın mandata malik olmasını və mülkiyyətlə bağlı gözləntilərini və ya hesabat tələbləri baxımından ardıcıl mesaj almasını təmin etməyə kömək edəcəkdir. Əlaqələndirici qurum müxtəlif nazirliklərdə müxtəlif mülkiyyət idarələri tərəfindən həyata keçirilən tədbirləri və siyasətləri uyğunlaşdıracaq və əlaqələndirəcək, habelə müəssisənin mülkiyyəti ilə bağlı qərarların ümumhökumət səviyyəsində qəbul edilməsinə kömək edəcək, beləliklə, DM-lərin rəqabət aparan və ya ziddiyyətli siyasət mandatlarına tabe olmamasını təmin edəcəkdir. Əlaqələndirici qurum, ideal olaraq, ümumi mülkiyyət siyasətinin yaradılmasına, xüsusi təlimatların işlənib-hazırlanmasına və müxtəlif nazirliklər arasında birləşdirici təcrübələrə görə cavabdeh olmalıdır. Əlaqələndirici qurumun yaradılması xüsusi təcrübədən istifadə etmək və ayrı-ayrı sektor nazirliklərindən müstəqilliyi təmin etmək üçün bəzi əsas funksiyaların mərkəzləşdirilməsini də asanlaşdıra bilər. Məsələn, əlaqələndirici qurumun şuraya namizədlik və ya fəaliyyətin monitorinqi funksiyasını öz üzərinə götürməsi faydalı ola bilər.
Mülkiyyət hüququnun dövlətə holdinq şirkətləri (DMHŞ-lər)vasitəsilə həyata keçirilməsi mərkəzləşdirmənin başqa bir yoludur və özünün korporativ idarəetmə tədbirlərindən və hüquqi formasından asılı olaraq dövlətin mülkiyyət, siyasət və tənzimləmə funksiyalarının ayrılmasına imkan verə bilər. Bəzi kontekstlərdə DMHŞ-lər vasitəsilə mülkiyyətin dolayı həyata keçirilməsi digər hökumət funksiyalarından müstəqil şəkildə ayrılmasını təmin edə və bununla da, DM-lərin fəaliyyətlərini yersiz siyasi və ya gündəlik müdaxilələrdən qoruya bilər. Bir çox DMHŞ-nin missiyası uzunmüddətli və fəal mülkiyyət yolu ilə səhmdar dəyərini dayanıqlı şəkildə artırmaq məqsədi ilə mülkiyyətçi-nümayəndə kimi çıxış etmək və dövlətin holdinqlərini fəal aktiv meneceri və ya investisiya şirkəti kimi idarə etməkdir. Əgər DMHŞ qüvvədə olan şirkət qanunlarına uyğun olaraq təsis edilibsə, onun korporativ forması ona portfel aktivlərini ümumi missiyasına uyğun olaraq daha çox dəyişkənlik və çevikliklə yenidən strukturlaşdırmağa və ya ondan imtina etməyə imkan verə bilər. Təcrübə göstərir ki, DMHŞ-lər bütün kontekstlərdə, xüsusən də onun idarəçiliyi əsassız siyasi müdaxilə və ya digər qeyri-qanuni təcrübələrə qarşı həssas olarsa, uyğun olmaya bilər. DMHŞ-nin son benefisiar sahibi kimi dövlət DMHŞ-lər və onların portfelinə daxil olan müəssisələr üçün ciddi məqsədlər qoymalı və DMHŞ-lərin korporativ idarəetmə, dürüstlük, şəffaflıq və hesabatlılığın ən yüksək standartlarına uyğun olmasını təmin edən hüquqi və tənzimləyici çərçivələr yaratmalıdır.
II.E. Mülkiyyət subyekti öz vəzifələrini səmərəli şəkildə yerinə yetirmək üçün imkan və səlahiyyətlərə malik olmalı və müvafiq nümayəndəlik orqanları qarşısında cavabdeh olmalıdır. Onun müvafiq dövlət qurumları ilə dəqiq müəyyən edilmiş və şəffaf əlaqələri olmalıdır.
Mülkiyyət subyekti öz vəzifələrini səmərəli şəkildə yerinə yetirmək üçün lazımi imkan, kadr və səriştələrə malik olmalıdır. Rəsmi qaydalar, prosedurlar və dövlətin mülkiyyət hüquqlarını həyata keçirdiyi şirkətlərə aid olanlara uyğun olaraq dövlətin səhmdar kimi rolunu effektiv və səmərəli şəkildə istiqamətləndirən adekvat hüquqi baza onu dəstəkləməlidir. Bəzi yurisdiksiyalarda bunun üçün dövlətin DM-lər üzərində mülkiyyət hüquqlarını həyata keçirməsi üçün lazım olan institusional tənzimləmələri, habelə rəhbər prinsipləri və qaydaları şəffaf şəkildə müəyyən edən digər tətbiq olunan qanunlara uyğun hüquqi bazanın qəbulu tələb oluna bilər. Bu çərçivə maraqların toqquşmasının qarşısını almaq üçün dövlət qurumları arasında rol və vəzifələrin aydın şəkildə müəyyənləşdirilməsini, hesabatvermə və məlumatların açıqlanması tələblərini və zəruri hesabatlılıq mexanizmlərini əhatə edə bilər.
Mülkiyyət subyektinin digər hökumət orqanları ilə, eləcə də dövlətə məxsus və ya dövlətin təsiri altında olan suveren fondlar, inkişaf bankları və pensiya fondları kimi digər dövlət institusional investorları ilə münasibətləri aydın və şəffaf şəkildə müəyyən edilməlidir. Bir sıra dövlət orqanları, nazirliklər, idarələr və ya maliyyə DM-ləri eyni DM-lərə nəzərən fərqli rollara malik ola bilər. Dövlətin DM-lər üzərində mülkiyyətini idarə etmə tərzinə ictimai inamı artırmaq üçün bu müxtəlif rolların aydın şəkildə müəyyən edilməsi və geniş ictimaiyyətə izah edilməsi vacibdir. Məsələn, mülkiyyət subyekti DM-lərin auditindən cavabdeh olan dövlət ali audit qurumları ilə əməkdaşlığı və davamlı dialoqu davam etdirməlidir. O, dövlət audit qurumunun işini dəstəkləməli və auditin nəticələrinə uyğun olaraq müvafiq tədbirlər görməlidir. Müvafiq hallarda, dövlət maliyyəsi üzrə məsuliyyət daşıyan dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq və dialoq fiskal risklərin monitorinqi və qiymətləndirilməsi ilə bağlı effektiv maliyyə nəzarətini təmin etmək üçün qabaqcıl təcrübə hesab edilə bilər.
Mülkiyyət subyekti dövlət mülkiyyətini necə həyata keçirdiyinə görə açıq şəkildə cavabdeh olmalıdır. Onun hesabatlılığı birbaşa və ya dolayısı ilə qanunverici orqan kimi geniş ictimaiyyətin maraqlarını təmsil edən orqanlar qarşısında olmalıdır. Onun qanunverici orqan qarşısında hesabatlılığı, eləcə də DM-lərin özlərinin hesabatlılığı aydın şəkildə müəyyən edilməli və bu, aralıq hesabat vasitəsilə zəiflədilməməlidir.
Hesabatlılıq mülkiyyət hüququnun həyata keçirilməsinin büdcə siyasəti ilə bağlı qanunverici orqanın səlahiyyətlərinə müdaxilə etməməsini təmin etməkdən kənara çıxmalıdır. Mülkiyyət subyekti dövlət mülkiyyətinin həyata keçirilməsində və bununla bağlı dövlətin məqsədlərinə nail olunmasında öz fəaliyyəti haqqında hesabat verməlidir. O, ictimaiyyətə və onun nümayəndələrinə DM-lərin mülkiyyətçilərinin maraqlarına uyğun olaraq necə idarə olunduğu barədə etibarlı və kəmiyyət məlumatları təqdim etməlidir. Qanunvericilik sahəsində dinləmələr halında, məxfilik məsələləri məxfi və ya qapalı iclaslar kimi xüsusi prosedurlarla həll edilməlidir. Ümumilikdə faydalı prosedur kimi qəbul edilsə də, bu dialoqun forması, dövriliyi və məzmunu konstitusiya hüququna və müxtəlif qanunvericilik ənənələrinə və rollarına görə fərqlənə bilər.
Hesabatlılığa dair tələblər mülkiyyət subyektinin öz vəzifələrini yerinə yetirməkdə muxtariyyətini əsassız olaraq məhdudlaşdırmamalıdır. Məsələn, mülkiyyət subyektinin qanunverici orqanın əvvəlcədən razılığını almalı olduğu hallar məhdud olmalı və ümumi mülkiyyət siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə, dövlət sektorunun ölçüsündə əhəmiyyətli dəyişikliklərə və əhəmiyyətli əməliyyatlara (investisiya və ya investisiyaların ləğvi) aid olmalıdır. Ümumiyyətlə, mülkiyyət subyekti özünütəşkil, prosedur və proseslərlə bağlı qərar qəbulu tərzində, müvafiq hallarda, məsul nazirliyə qarşı müəyyən dərəcədə dəyişkənlikdən istifadə etməlidir. Mülkiyyət subyekti, məsələn, müddətli müqavilələr və ya özəl sektordan ezamiyyətlər yolu ilə işə qəbul, maaş və zəruri təcrübənin saxlanılmasında dəyişkənliyə imkan verən müəyyən dərəcədə büdcə muxtariyyətindən istifadə edə bilər.
II.F. Dövlət məlumatlı və fəal mülkiyyətçi kimi çıxış etməli və öz mülkiyyət hüquqlarını hər bir müəssisənin hüquqi strukturuna uyğun olaraq, onun müvafiq mülkiyyət və ya nəzarət dərəcəsindən asılı olaraq həyata keçirməlidir.
Mənfi fəaliyyətlə nəticələnən passiv dövlət mülkiyyəti səbəbindən ya yersiz siyasi müdaxilədən, ya da nəzarətin olmamasından qaçmaq üçün, potensial maraq toqquşmalarının qarşısını almaq məqsədilə mülkiyyət subyektinin diqqətini siyasət, tənzimləyici və ya digər növ dövlət funksiyalarından açıq şəkildə ayırmalı olan mülkiyyət hüquqlarının səmərəli həyata keçirilməsinə yönəltməsi vacibdir. Mülkiyyət olaraq dövlət, adətən, müəssisəyə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmək iqtidarında olduqda, özünü hər hansı əsas səhmdar kimi aparmalı və minoritar vəzifə tutarkən məlumatlı və fəal səhmdar olmalıdır. Dövlət öz mülkiyyətini qorumaq və dəyərini optimallaşdırmaq üçün öz hüquqlarından istifadə etməlidir.
Səhmdarların əsas hüquqlarına aşağıdakılar daxildir: (i) səhmdarların yığıncaqlarında iştirak etmək və səs vermək; (ii) korporasiya haqqında müvafiq və kifayət qədər məlumatı vaxtında və müntəzəm olaraq əldə etmək; (iii) şura üzvlərini seçmək və kənarlaşdırmaq; (iv) fövqəladə əməliyyatları təsdiq etmək; və (v) dividendlərin bölüşdürülməsi və müəssisənin ləğvi ilə bağlı səs vermək. Mülkiyyət subyekti bu hüquqlardan tam və əsaslı şəkildə istifadə etməlidir, çünki bu, gündəlik idarəetməni pozmadan DM-lərə zəruri təsir göstərməyə imkan verəcəkdir. DM idarəetməsi və nəzarətinin effektivliyi və etibarlılığı, böyük dərəcədə, mülkiyyət subyektinin öz səhmdarlarının hüquqlarından məlumatlı şəkildə istifadə etmək və DM-lərdə mülkiyyət funksiyalarını səmərəli şəkildə həyata keçirmək qabiliyyətindən asılı olacaqdır.
Mülkiyyət subyektinin unikal səlahiyyətlərə ehtiyacı var və fidusiar öhdəliklərin yerinə yetirilməsində təcrübəsi olan hüquqi, maliyyə, iqtisadi, sektoral, dayanıqlılıqla əlaqəli və idarəetmə bacarıqlarına malik mütəxəssislərə malik olmalıdır. Bu mütəxəssislər həmçinin DM-lərə münasibətdə dövlət qulluqçuları kimi rol və vəzifələrini aydın başa düşməlidirlər. Bundan əlavə, mülkiyyət subyekti ictimai siyasətin konkret məqsədlərinə aid səlahiyyətləri, o cümlədən onların nəzarəti altında olan bəzi DM-lərin üzərinə götürməli olduğu hər hansı ictimai xidmət öhdəliklərini əhatə etməlidir.
Mülkiyyət subyekti həmçinin rəqəmsal texnologiyalar və korporativ idarəetmənin tənzimləyici tələbləri və praktikalarına nəzarət və onların icrasında istifadənin riskləri və imkanları ilə bağlı səlahiyyətlərə malik olmalı və onlara qarşı diqqətli olmalıdır. Rəqəmsal texnologiyalar mülkiyyət tələblərinə nəzarəti gücləndirmək üçün istifadə oluna bilər, eyni zamanda, əlaqəli risklərin idarə edilməsinə lazımi diqqətin göstərilməsini tələb edir. Texnologiyalar inkişaf etdikcə və korporativ idarəetmə təcrübələrini gücləndirməyə xidmət edə bildikcə, mülkiyyət və tənzimləyici baza onlardan istifadəni asanlaşdırmaq üçün təkrar baxış və düzəlişlər tələb edə bilər.
Mülkiyyət subyekti, həmçinin dövlətin mülkiyyət hüquqlarını daha yaxşı həyata keçirmək üçün kənar məsləhətə müraciət etmək və mülkiyyət funksiyasının bəzi aspektlərini autsors etmək imkanına malik olmalıdır. O, məsələn, zəruri və məqsədəuyğun hesab edildikdə, qiymətləndirmə, fəal monitorinq və ya onun adından proksi səsvermə üçün mütəxəssislərdən istifadə edə bilər. Qısamüddətli müqavilələrdən və ezamiyyətlərdən istifadə bu baxımdan faydalı ola bilər.
Mülkiyyət subyektinin əsas vəzifələrinə aşağıdakılar daxildir:
Bu vəzifələrin mümkünlüyü dövlətin DM üzərində mülkiyyət və ya nəzarət dərəcəsindən asılıdır. DM dolayı yolla başqa bir ana DM vasitəsilə (korporativ qrup strukturunun bir hissəsi kimi) dövlət tərəfindən saxlanılırsa, aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirən birbaşa dövlət deyil, ana şirkətdir. Digər səhmdarlar üçün mülkiyyət hüquqları ümumi korporativ qanuna, əsasnamələrə və qaydalara uyğun olaraq bütün bunlara uyğun şəkildə həyata keçirilməlidir.
II.F.1. Səhmdarların ümumi yığıncaqlarında təmsil olunmaq və səsvermə hüquqlarını səmərəli şəkildə həyata keçirmək.
Mülkiyyətçi olaraq dövlət səsvermə hüququnu həyata keçirməklə fidusiar borcunu yerinə yetirməli və ya bunu etmədikdə ən azından izahat verməlidir. Dövlət DM-lərin səhmdarlarının ümumi yığıncağı qarşısında qoyulan təkliflərə reaksiya verməmək kimi bir vəziyyətə düşməməlidir. Səhmdarların ümumi yığıncaqlarında dövlətin təmsil olunması üçün müvafiq prosedurların müəyyən edilməsi vacibdir. Bu, dövlətin səhmlərini təmsil edən mülkiyyət subyektinin açıq şəkildə müəyyən edilməsi ilə əldə edilir
Səhmdarların yığıncaqlarında təsdiq üçün təqdim edilən məsələlərə dövlətin öz münasibətini bildirə bilməsi üçün, mülkiyyət subyektinin bu məsələlərlə bağlı məlumatlı rəy təqdim etmək və bunu səhmdarların ümumi yığıncağı vasitəsilə DM-nin idarəetmə orqanlarının diqqətinə çatdırmaq üçün özünü təşkil etməsi zəruridir.
II.F.2. Yaxşı strukturlaşdırılmış, layiqlilik prinsipinə əsaslanan və şəffaf şuraya namizədlik proseslərini qurmaq və qoruyub saxlamaq, bütün DM-lərin idarəetmə orqanlarına namizədlikdə fəal iştirak etmək, gender və digər formalarda şura və idarəetmə müxtəlifliyinə töhfə vermək.
Mülkiyyət subyekti DM-lərin öz vəzifələrini yerinə yetirmək üçün zəruri səriştələrə malik səmərəli və yaxşı fəaliyyət göstərən peşəkar idarəetmə orqanlarına malik olmasını təmin etməlidir. Bu, qeyri-qanuni siyasi təsirdən qorunan strukturlaşdırılmış namizədlik və təyinat prosesinin qurulmasını, digər səhmdarların hüquqlarına hörmət edilməsini və bu prosesdə fəal rol oynanılmasını əhatə edəcəkdir. Mülkiyyət subyektinin DM-nin səhmlərinə bilavasitə malik olduğu halda, dövlətin namizədlik prosesində iştirakının təşkilinə görə yeganə məsuliyyət ona verilərsə, bu, asanlaşacaqdır.
DM idarəetmə orqanlarına namizədlik aydın strukturlaşdırılmış proses şəklində şəffaf olmalı və şuranın profilinə və onun ixtisaslaşmış komitələri üçün tələb olunan müxtəlif bacarıq, səriştə və təcrübələrin qiymətləndirilməsinə əsaslanmalıdır. Səriştə və müvafiq təcrübəyə dair tələblər hazırkı şuranın və müəssisənin uzunmüddətli strategiyası ilə bağlı ehtiyacların qiymətləndirilməsindən irəli gəlməlidir. Bu qiymətləndirmələrdə, qanun, qarşılıqlı razılaşmalar və ya adi hal kimi tələb olunduqda, işçinin şurada təmsilçiliyinin oynadığı rol da nəzərə alınmalıdır. Namizədliklərin bu cür açıq-aşkar səriştə tələbləri və qiymətləndirmələrinə əsaslanması, çox güman ki, daha peşəkar, məsuliyyətli və məqsədyönlü idarəetmə orqanlarınınolmasına gətirib çıxaracaqdır. Layiqlilik əsaslı namizədlik və təyinat prosesi həmçinin şuranın seçilməsinin seçki, partiya və ya şuranın müstəqilliyinə xələl gətirə biləcək hər hansı digər potensial maraqların toqquşmasından ayrılmasını təmin etməlidir.
DM idarəetmə orqanları həmçinin mülkiyyət subyektinə təsdiq edilmiş şura üzvlərinin profilləri, bacarıq tələbləri və şura üzvlərinin qiymətləndirmələri ilə bağlı təkliflər verə bilməlidir. Namizədliklərə nəzarət etmək üçün namizədlər üzrə komitələrin və ya ixtisaslaşmış komissiyanın və ya "ictimai şura"nın yaradılması faydalı ola, yaxşı namizədlərin axtarışını cəmləşdirməyə və namizədlik prosesinin daha da strukturlaşdırılmasına kömək edə bilər. Təklif edilən namizədlər səhmdarların ümumi yığıncağından əvvəl (onun ali idarəetmə orqanı olduğu hallarda) əvvəl açıqlanmalı, inter alia, müvafiq namizədlərin peşəkarlıq, dürüstlük və təcrübəsi haqqında adekvat məlumat verilməlidir. Səhmdarların ümumi yığıncağı olmadıqda, namizədlik və təyinat birbaşa mülkiyyətçi tərəfindən həyata keçirildikdə, eyni DM Təlimatları tətbiq edilir.
Mülkiyyət subyekti üçün açıq rəqabət prosesi çərçivəsində işlənib-hazırlanmış ixtisaslı namizədlərin məlumat bazasını saxlamaq da faydalı ola bilər. Peşəkar kadr agentliklərindən və ya beynəlxalq reklamlardan istifadə axtarış prosesinin keyfiyyətini yüksəltmək üçün başqa vasitədir. Bu təcrübələr, xüsusən də özəl sektorun təcrübəsi və beynəlxalq təcrübə baxımından, DM idarəetmə orqanları üçün ixtisaslı namizədlər "bankı"nın genişləndirilməsinə kömək edə bilər. Bu proses həmçinin şuranın daha çox müxtəlifliyinə, o cümlədən gender müxtəlifliyinə üstünlük qazandıra bilər.
Bəzi yurisdiksiyalar şuralarda və üst səviyyə rəhbərlikdə (o cümlədən ikisəviyyəli sistemlərdə icraiyyə şuralarında) qadınların iştirakı üçün məcburi kvotalar və ya könüllü hədəflər müəyyən etmişdir. Mülkiyyət subyekti öz namizədlik təcrübələrində yurisdiksiyalara uyğun olaraq gender və müxtəlifliyin digər formaları üzrə İƏİT standartlarını nəzərə almalıdır. Bu, cinsiyyət, yaş və ya digər demoqrafik xüsusiyyətlər kimi müxtəliflik meyarlarına, o cümlədən mühasibat uçotu, rəqəmsallaşma, dayanıqlılıq, risk menecment və ya xüsusi sektorlar üzrə təcrübə və səriştəyə əsaslana bilər.
Mülkiyyət subyektləri, həmçinin şuranın və rəhbərliyin müxtəlifliyinin artırılmasına yönəlmiş qadın kadrlar və müxtəlifliyi gücləndirmək üçün əlavə və tamamlayıcı tədbirləri nəzərdən keçirməlidir.
II.F.3. Maliyyə hədəfləri, kapital strukturu məqsədləri, risklərə dözümlülük səviyyələri və dövlətin mülkiyyət əsaslandırmalarına uyğun dayanıqlılıq daxil olmaqla, DM-lər üçün geniş səlahiyyət və gözləntilərin həyata keçirilməsini müəyyən etmək və izləmək.
Fəal mülkiyyətçi olaraq dövlət, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, tam dövlət mülkiyyətində olan DM-lər üçün geniş mandatları və gözləntiləri müəyyən etməli və diqqətə çatdırmalıdır. Dövlətin DM-nin yeganə mülkiyyətçisi olmadığı hallarda, o, bir qayda olaraq, konkret məqsədlərin yerinə yetirilməsinə rəsmi şəkildə “mandat” vermək iqtidarında deyil, daha çox əhəmiyyətli səhmdar kimi gözləntilərini standart kanallar vasitəsilə bildirməlidir.
DM mandatları, bəzən qanunlarda öz əksini tapmış, müəssisədə dövlət mülkiyyətinin müəyyən edilmiş əsaslandırmasına uyğun olaraq, DM-lərin yüksək səviyyəli uzunmüddətli məqsədləri haqqında qısa məlumat verən qısa sənədlərdir. Mandat, adətən, DM-nin üstünlük təşkil edən fəaliyyətini müəyyən edəcək və onun əsas iqtisadi və müvafiq hallarda ictimai siyasətin məqsədləri ilə bağlı bəzi göstərişlər verəcəkdir. Aydın şəkildə müəyyən edilmiş mandatlar müəssisə səviyyəsində hesabatlılığın müvafiq səviyyələrini təmin etməyə kömək edir və DM-nin əməliyyatlarında dövlət tərəfindən qoyulan və DM-nin kommersiya baxımından iqtisadi effektivliyinə təhlükə yarada biləcək təkrar olunmayan xüsusi öhdəliklər kimi gözlənilməz dəyişiklikləri məhdudlaşdırmağa kömək edə bilər. Onlar həmçinin dövlətə DM-nin daha yaxın müddətli məqsəd və hədəflərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət etməkdə kömək etmək üçün çərçivə təmin edir.
DM-lərin geniş mandatını müəyyən etməklə yanaşı, mülkiyyət subyekti dayanıqlılıq da daxil olmaqla, daha konkret maliyyə, əməliyyat və qeyri-maliyyə fəaliyyəti ilə bağlı gözləntiləri DM-lərin diqqətinə çatdırmalı və onların icrasına müntəzəm olaraq nəzarət etməlidir. Bu, DM-lərə öz məqsədlərini təyin etməkdə və ya ictimai siyasətin məqsədlərinin, o cümlədən hər hansı ictimai xidmət öhdəliklərinin xarakteri və həcmini müəyyən etməkdə həddindən artıq muxtariyyətin verildiyi vəziyyətdən qaçınmağa kömək edəcəkdir. Məqsədlərə bazarın təhrifinin qarşısını almaq və gəlir dərəcəsi hədəfləri, dividend siyasəti və kapital strukturunun məqsədəuyğunluğunun qiymətləndirilməsi üçün təlimatlar kimi xüsusi hədəflər şəklində ifadə olunan gəlirliliyə nail olmaq kimi məqsədlər daxil ola bilər. Məqsədlərin qoyulmasına, məsələn, səhmdarın dəyəri, uzunmüddətli investisiya potensialı, ictimai siyasətin məqsədləri, dayanıqlılıq məqsədləri və gözləntilər, ictimai xidmət öhdəlikləri və hətta iş zəmanəti arasında uzlaşmalar daxil ola bilər. Buna görə də dövlət, mülkiyyətçi olaraq, əsas məqsədlərini müəyyən etməkdən daha da irəli getməlidir; o, həm də öz prioritetlərini göstərməli və səciyyəvi mübadilələrin necə idarə olunacağını aydınlaşdırmalıdır. Bununla da, dövlət fəaliyyət məsələlərinə qarışmaqdan çəkinməli və beləliklə, şuranın müstəqilliyinə hörmət etməlidir.
II.F.4. Mülkiyyət subyektinə DM-nin fəaliyyətini mütəmadi olaraq izləmək və qiymətləndirmək və onların müvafiq korporativ idarəetmə standartlarına, o cümlədən rəqəmsal texnologiyalardan istifadə etməklə uyğunluğunu müşahidə etmək və izləmək imkanı verən hesabat sistemləri qurmaq.
Mülkiyyət subyektinin əsas korporativ məsələlər üzrə əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməsi üçün o, bütün zəruri və müvafiq məlumatları vaxtında almasını təmin etməlidir. Mülkiyyət subyekti həmçinin rəqəmsal texnologiyalardan istifadə etməklə DM-lərin fəaliyyətini və fəaliyyət göstəricilərini davamlı olaraq izləməyə imkan verən vasitələr yaratmalıdır. Mülkiyyət subyekti bütün DM-lər üçün adekvat kənar hesabat sistemlərinin mövcud olmasını təmin etməlidir. Hesabatvermə sistemləri mülkiyyət subyektinə DM-nin fəaliyyətinin və ya maliyyə vəziyyətinin beynəlxalq səviyyədə tanınmış maliyyə uçotu standartlarına uyğun olaraq həqiqi mənzərəsini təqdim etməli, ona vaxtında reaksiya verməyə və müdaxilədə seçici olmağa imkan verməlidir. Bu cür hesabatvermə sistemləri həmçinin müvafiq dövlət orqanlarının, xüsusən də dövlət dəstəyinin böyük olduğu və dövlət maliyyəsinə və ya maliyyə sabitliyinə təsir göstərə bilən DM-lərin sistemli əhəmiyyətlilik səviyyəsindən asılı olaraq istənilən fiskal riski izləyə və qiymətləndirə bilməsini təmin etmək üçün nəzərdə tutulmalıdır.
Mülkiyyət subyekti müəyyən edilmiş məqsədlərə əsaslanaraq DM-lərin fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün müvafiq cihazlar işləyib-hazırlamalı və düzgün qiymətləndirmə üsullarını seçməlidir. İstər ölkə daxilində, istərsə də xaricində özəl və ya dövlət sektoru qurumları ilə DM-lərin fəaliyyətinin sistematik müqayisəsini (bençmarkinq) hazırlamaqla bu məsələdə kömək etmək olar. Ümumi fəaliyyəti müqayisə etmək üçün müqayisə edilə bilən qurumu olmayan DM-lərə gəldikdə, onların əməliyyatlarının və fəaliyyətinin müəyyən elementləri ilə bağlı müqayisələr aparıla bilər. Bu müqayisə (bençmarkinq) məhsuldarlığı və əməyin, aktivlərin və kapitalın səmərəli istifadəsini əhatə etməlidir. Bu müqayisə (bençmarkinq) rəqabətlə üzləşmədikləri sektorlarda fəaliyyət göstərən DM-lər üçün xüsusilə vacibdir. O, DM-lərə, mülkiyyət subyektinə və geniş ictimaiyyətə DM-nin fəaliyyətini daha yaxşı qiymətləndirməyə və onun inkişafı barədə fikir yürütməyə imkan verir.
Həm DM-lərin maliyyə xidmətləri, həm kənar, həm də daxili auditorlar və xüsusi dövlət nəzarətçiləri ilə müvafiq tərəfdaşlarla lazımi əlaqəni təmin etmək üçün mülkiyyət subyekti daxilində müvafiq mühasibat uçotu və audit səriştələrinə malik olmaqla DM-nin fəaliyyətinin effektiv monitorinqi asanlaşdırıla bilər. Mülkiyyət subyekti həmçinin qanun pozuntularının aşkar edilməsi və qarşısının alınması məqsədilə DM idarəetmə orqanlarından adekvat daxili nəzarət, etika və uyğunluq (komplayens) tədbirlərinin müəyyən edilməsini tələb etməlidir.
II.F.5. Hansı məlumatların ictimaiyyətə açıqlanmalı olduğunu, məlumatların açıqlanması üçün müvafiq kanalları və məlumatın keyfiyyətinin təmin edilməsi mexanizmlərini müəyyən edən DM-lər üçün məlumatların açıqlanması siyasəti işləyib-hazırlamaq.
DM-lərin səhmdarlar, hesabat verən orqanlar və daha geniş ictimaiyyət qarşısında adekvat hesabatlılığını təmin etmək üçün, dövlət, mülkiyyətçi olaraq sahib olduğu müəssisələr üçün ardıcıl şəffaflıq və məlumat məlumatların açıqlanması siyasətini işləyib-hazırlamalı və diqqətə çatdırmalıdır. Məlumatların açıqlanması siyasəti DM-lərin əhəmiyyətli məlumatları bildirməsinin zəruriliyini vurğulamalıdır. Məlumatların açıqlanması siyasətinin işlənib-hazırlanması DM-lərə tətbiq olunan mövcud hüquqi və tənzimləyici tələblərin geniş nəzərdən keçirilməsinə, eləcə də beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmiş qabaqcıl təcrübə, milli listinqə dair tələblər, o cümlədən korporativ idarəetmə kodeksləri ilə müqayisədə tələb və təcrübələrdə hər hansı boşluğun müəyyən edilməsinə əsaslanmalıdır. Bu baxış prosesinə əsasən, dövlət mövcud şəffaflıq və məlumatların açıqlanması çərçivəsini təkmilləşdirmək üçün bir sıra tədbirləri, məsələn, hüquqi və tənzimləyici bazaya düzəlişlərin təklif edilməsi və ya müəssisə səviyyəsində təcrübələri təkmilləşdirmək üçün xüsusi DM Təlimatları, prinsip və ya kodekslərin işlənib-hazırlanması kimi tədbirləri nəzərdən keçirə bilər. Bu proses DM idarəetmə orqanları və rəhbərliyi, habelə tənzimləyici orqanlar, qanunverici orqanın üzvləri, səhmdarlar və digər müvafiq steykholderlərlə strukturlaşdırılmış məsləhətləşmələri əhatə etməlidir.
Mülkiyyət subyekti DM-lər üçün şəffaflıq və məlumatların açıqlanması çərçivəsi haqqında məlumatları geniş və effektiv şəkildə çatdırmalı, həmçinin məlumatların açıqlanması üçün asanlıqla əldə edilə bilən və rəqəmsal platformalardan istifadə də daxil olmaqla, müəssisə səviyyəsində icranı təşviq etməli və məlumatın keyfiyyətini təmin etməlidir. Belə mexanizmlərə aşağıdakıları misal göstərmək olar: DM-lər üçün DM Təlimatları kitabçalarının və təlim seminarlarının işlənib-hazırlanması; yüksək keyfiyyətli məlumatların açıqlanması təcrübələrinə görə ayrı-ayrı DM-ləri tanıyan ƏFG mükafatları kimi xüsusi təşəbbüslər; müstəqil, kənar təminat və DM-lər tərəfindən məlumatların açıqlanması tələblərinin yerinə yetirilməsinə dair ölçmə, qiymətləndirmə və hesabatvermə mexanizmləri.
II.F.6. Müvafiq olduqda və hüquq sistemi və dövlətin mülkiyyət səviyyəsi icazə verdikdə, kənar auditorlar və xüsusi dövlət nəzarəti orqanları ilə davamlı dialoq aparmaq.
Kənar auditorlarla kommunikasiya ilə bağlı milli qanunvericilik fərqlidir. Bəzi yurisdiksiyalarda bu, direktorlar şurasının səlahiyyətindədir. Digərlərində isə, tam dövlət müəssisələrində illik ümumi yığıncağın yeganə nümayəndəsi kimi mülkiyyət funksiyasının kənar auditorlarla kommunikasiyasının olması gözlənilir. Bu halda, mülkiyyət subyekti bu funksiyanı yerinə yetirmək üçün lazımi imkanlara, o cümlədən maliyyə uçotu üzrə ətraflı biliklərə ehtiyac duyacaqdır. Qanunvericilikdən asılı olaraq, mülkiyyətçinin illik səhmdarlar yığıncağı vasitəsilə kənar auditorları irəli sürmək, seçmək və hətta təyin etmək hüququ ola bilər. Tam mülkiyyətdə olan DM-lərə gəldikdə, mülkiyyət subyekti kənar auditorlarla, habelə sonuncular mövcud olduqda xüsusi dövlət nəzarətçiləri ilə davamlı dialoq aparmalıdır. Bu davamlı dialoq konkret problemlər yarandıqda müntəzəm məlumat mübadiləsi, iclaslar və ya müzakirələr şəklində ola bilər. Kənar auditorlar mülkiyyət subyektinə DM-nin fəaliyyəti və maliyyə vəziyyəti haqqında kənar, müstəqil və ixtisaslı mütəxəssis baxışı təqdim edəcəklər. Bununla belə, mülkiyyət subyektinin kənar auditorlar və dövlət nəzarətçiləri ilə davamlı dialoqu şuranın məsuliyyəti hesabına olmamalıdır. Ümumilikdə, kənar auditorların şuranın müstəqil audit komitəsi və ya ona bərabər tutulan orqan tərəfindən təklif edilməsi və kənar auditorların ya həmin komitə/orqan, ya da birbaşa səhmdarların yığıncağı tərəfindən seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilməsi təcrübəsi qabaqcıl təcrübə kimi qiymətləndirilə bilər, çünki bu, kənar auditorun səhmdarlar qarşısında cavabdeh olmasını aydınlaşdırır.
DM-lər ictimaiyyətə açıq şəkildə satıldıqda və ya qismən mülkiyyətdə olduqda, mülkiyyət subyekt minoritar səhmdarların hüquqlarına və onlarla ədalətli rəftara hörmət etməlidir. Kənar auditorlarla dialoq mülkiyyət subyektinə hər hansı imtiyazlı məlumat verməməli və imtiyazlı və məxfi məlumatlarla bağlı qaydalara hörmət etməlidir.
II.F.7. Mülkiyyət hüquqlarının birlikdə hərəkət edən bir neçə mülkiyyət subyektinə ayrılması halında onların koordinasiyalı şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmək.
Dövlət, mülkiyyət hüquqlarını bilavasitə koordinasiya əsasında həyata keçirməlidir. Bu hüquqlar birbaşa və ya dolayısı ilə razılaşdırılmış şəkildə fəaliyyət göstərən bir neçə mülkiyyət subyektinə verildikdə, səhmdarların qüvvədə olan qanunvericiliyə, məsələn, benefisiar mülkiyyətə dair hesabat tələblərinə riayət etməsi şərti ilə korporativ idarəetməni təkmilləşdirmək məqsədilə səhmdarlara şura üzvlərinin namizədliyi və seçilməsi, təkliflərin gündəliyə salınması və birbaşa DM ilə müzakirələrin aparılmasında əməkdaşlıq etməyə və hərəkətlərini əlaqələndirmək icazə verilməli və təşviq edilməlidir. Bununla belə, etiraf edilməlidir ki, səhmdarlar arasında əməkdaşlıq bazarları manipulə etmək üçün istifadə edilməməlidir və rəqabətə zidd davranışların və sui-istifadə hallarının qarşısını almaq üçün təminatlar, habelə DM Təlimatlarının IV Fəslində əhatə olunmuş təkliflərə uyğun olaraq səhmdarlarla ədalətli rəftarı təmin etmək tələb oluna bilər.
Bu cür əməkdaşlıq və ya əlaqələndirmə mülkiyyət subyektlərinin hər hansı fidusiar öhdəlikləri yerinə yetirmək, steykholderlər qarşısında vəzifələrini yerinə yetirərkən maraqların toqquşmasından qaçınmaq imkanı hesabına olmamalıdır. Onlar İƏİT-in korporativ idarəetmə standartlarına uyğun olaraq investisiya yatırdıqları DM-lərdə mülkiyyət funksiyalarını necə həyata keçirdikləri və maraqların toqquşmasını necə tənzimlədikləri ilə bağlı siyasətlərini işləyib-hazırlamalı və açıqlamalıdırlar.
II.F.8. Müəssisənin uzunmüddətli və ortamüddətli marağını gücləndirən və ixtisaslı mütəxəssisləri cəlb edə və həvəsləndirə bilən DM idarəetmə orqanları üçün aydın və şəffaf ümumi mükafatlandırma siyasəti yaratmaq.
Ölkələrdə şuranın mükafatlandırılmasının əsasında duran müxtəlif siyasət yanaşmaları mövcuddur. Aydın və şəffaf ümumi mükafatlandırma siyasətinin müəyyən edilməsi, adətən, mülkiyyət siyasətində müəyyən edilmiş maaş üzrə geniş DM Təlimatları və ya prinsiplərin müəyyən edilməsi üçün vacibdir. Bu cür siyasət mükafatlandırma səviyyələri, mükafatlandırma komitələrinin rolu, ictimaiyyətə məlumatların açıqlanması və hesabatlılıq mexanizmləri ilə bağlı DM Təlimatları verə bilər. DM-lərin şura üzvlərinin mükafatlandırılmasının bazar praktikasına uyğunlaşdırılması üçün güclü zəmin mövcuddur. Rəqabətli mühitdə fəaliyyət göstərən, əsasən iqtisadi məqsədləri olan DM-lərdə şuranın mükafatlandırma səviyyələri DM-lərin uzunmüddətli maraqlarına uyğunlaşdırılmalı və yüksək ixtisaslı şura üzvlərini cəlb etmək və saxlamaq üçün zəruri olduqda bazar şərtlərini əks etdirməlidir. Bununla belə, şuranın həddindən artıq yüksək mükafatlandırma səviyyəsinin yaratdığı mənfi ictimai rəyə görə DM-lərə və mülkiyyət subyektinə qarşı hər hansı potensial əks reaksiyanın effektiv şəkildə idarə olunmasına diqqət yetirilməlidir. Nüfuz üçün faydaları, prestij və şəbəkəyə çıxış kimi digər amillər bəzən şuranın mükafatlandırılmasının əhəmiyyətsiz aspektlərini təmsil etsə də, bu, yüksək səviyyəli istedadlı kadrların DM idarəetmə orqanlarına cəlb edilməsi üçün problem yarada bilər.
İxtisaslı və peşəkar namizədləri cəlb etmək üçün bazar şərtlərini əks etdirən rəqabətqabiliyyətli mükafatlandırma sxemləri qətiyyətlə təşviq edilir. Bunlar həm də şuranın dürüstlüyünü artıra bilər. Xüsusilə, dövlət mülkiyyətçiləri ixtisaslı namizədlərin işə götürülməsinə mane olan bazar səviyyəsindən aşağı mükafatlandırma sxemləri və dövlət sektorunda həddindən artıq yüksək əməkhaqqı ilə bağlı ictimai mübahisəyə səbəb ola biləcək və ya DM-nin və səhmdarların uzunmüddətli maraqları ilə əlaqəli olmayan yanlış təşviqlər təmin edə biləcək çox yüksək kimi qəbul edilən mükafatlandırma səviyyələri arasında müvafiq balans tapmalıdırlar. Bəzi yurisdiksiyalarda qabaqcıl təcrübə şuranın mükafatlandırma səviyyələrinin şura və ya səhmdarların ümumi yığıncağı tərəfindən yaradılmış komitə tərəfindən ideal şəkildə təklif və təsdiq edilməklə və ya DM-nin əməliyyatlarının mürəkkəbliyini əks etdirmək üçün bazar təcrübələrinə əsaslanaraq mülkiyyət subyekti tərəfindən müəyyən edilməklə səhmdarların illik yığıncağı tərəfindən rəsmi təsdiq edilməsini tələb edir. DM-nin ölçüsündən və oriyentasiyasından asılı olaraq, mükafatlandırma səviyyələri də qanunla və ya dövlət sektorunda mükafatlandırma şəbəkələrinə əsaslanaraq müəyyən edilə bilər, lakin onların rəqabətqabiliyyətli olmasına diqqət yetirilməlidir. Qabaqcıl təcrübə şura üzvlərinə fəaliyyətə əsaslanan mükafatlandırma komponentlərinin verilməməsini tələb edir, çünki bu, onların maraqlarını rəhbər vəzifəli şəxslərin maraqları ilə yaxından uyğunlaşdıra və rəhbərliyi öz üzərinə həddindən artıq qısamüddətli risklər götürməyə təşviq etməklə onların müstəqilliyinə xələl gətirə bilər. Şura üzvlərinin dəyişən mükafatlandırma ilə təmin edildiyi hallarda, onların fəaliyyət göstəriciləri ilə bağlı hədəfləri ilə əlaqəli əməkhaqqının məbləği diqqətlə nəzərdən keçirilməlidir.