Hoe innovatie-ecosystemen burgerparticipatie bevorderen met behulp van opkomende technologieën in Portugal, Spanje en Nederland

3. Wat kunnen overheden doen om innovatie op het gebied van burgerparticipatie met behulp van opkomende technologie te verbeteren?

Abstract

Dit hoofdstuk bevat een afsluitende analyse van de innovatie-ecosystemen in Portugal, Spanje en Nederland, waarbij de belangrijkste factoren worden belicht die het gebruik van opkomende technologieën voor burgerparticipatie ondersteunen en op de proef stellen. Er wordt gekeken naar de rol van digitale infrastructuur, samenwerking tussen meerdere belanghebbenden en leiderschap van lokale overheden bij het bevorderen van innovatie. Ook worden gedeelde uitdagingen vastgesteld, zoals inconsistente financiering, digitale inclusie en capaciteitstekorten in de publieke sector. Het hoofdstuk wordt afgesloten met bruikbare aanbevelingen voor overheden, waarbij wordt voortgebouwd op lessen uit de drie landen, en met voorstellen voor toekomstig onderzoek om burgerparticipatie met behulp van opkomende technologieën verder te bevorderen.

Innovatie op het gebied van burgerparticipatie in Portugal, Spanje en Nederland wordt ondersteund door een sterke digitale infrastructuur, samenwerking tussen meerdere belanghebbenden en uitgebreid testen op lokaal niveau. Alle drie de landen beschikken over een digitale infrastructuur, die de basis vormt voor door technologie mogelijk gemaakte burgerparticipatie. Samenwerking van meerdere belanghebbenden tussen de publieke sector, de particuliere sector, de academische wereld en het maatschappelijk middenveld op platforms, zoals de Open Government Fora, en individuele initiatieven in alle landen is van vitaal belang om innovatie en kennisvergaring op het gebied van burgerparticipatie mogelijk te maken, waarbij elke sector een belangrijke rol speelt om nieuwe benaderingen te ontwikkelen en ervoor te zorgen dat de participatie inclusief en doeltreffend is. Opensourcenormen in de ontwikkeling van technologie, die transparantie en gemeenschapsvorming rond digitale platforms mogelijk maken, zijn in elk land een belangrijk principe. Tot slot zijn het in alle drie de landen gemeenten en lokale overheden die innovatieve initiatieven op het gebied van burgerparticipatie aanjagen.

De drie landen staan in hun innovatie-ecosystemen voor burgerparticipatie voor gemeenschappelijke uitdagingen, waaronder een gebrek aan een strategische koers, vertrouwen in de overheid, duurzame financiering, digitale inclusie en capaciteiten van het openbaar bestuur. Alle drie de landen staan voor de uitdaging om op nationaal niveau een duidelijke, duurzame strategische koers en richtsnoeren vast te stellen voor initiatieven voor burgerparticipatie. Dit leidt tot onsamenhangende inspanningen en inconsistente benaderingen op verschillende bestuursniveaus. Het afnemende vertrouwen in overheidsinstellingen en het mogelijke misbruik van technologie zijn gedeelde zorgen die een belemmering vormen voor de doeltreffendheid van inspanningen op het gebied van burgerparticipatie en innovatie op dit gebied. Inconsistente en onhoudbare financiering voor digitale opensource participatieplatforms en innovatieve methoden leidt tot onzekerheid en hindert samenwerking en innovatie. Hoewel de mate waarin verschilt, staan alle drie de landen voor de uitdaging om ervoor te zorgen dat digitale participatiemiddelen toegankelijk en bruikbaar zijn voor alle segmenten van de bevolking. Tot slot houdt een gebrek aan vermogens en capaciteiten om burgerparticipatie in het openbaar bestuur op te zetten en te vergemakkelijken in dat initiatieven niet altijd doeltreffend zijn of goed gecommuniceerd worden en kunnen resulteren in negatieve ervaringen voor deelnemende burgers.

De landen verschillen van elkaar met betrekking tot de actoren die initiatieven voor burgerparticipatie opzetten en bevorderen, de structuur van hun ecosystemen, het gebruik van technologie en het niveau van digitale geletterdheid. In Portugal en Nederland is de publieke sector, met name op gemeentelijk niveau, de belangrijkste aanjager van burgerparticipatie. In Portugal spelen centrale overheidsinstanties, met name AMA, een prominente rol bij het aanmoedigen en ondersteunen van doeltreffende burgerparticipatie en innovatie op dit gebied, en zijn er maar weinig actoren in de particuliere sector die zich bezighouden met burgerparticipatie. In Spanje spelen maatschappelijke organisaties een dominantere rol naast lokale overheden om innovatie op het gebied van burgerparticipatie te stimuleren, waarbij het Open Government Forum op nationaal niveau als belangrijke coördinator tussen de sectoren fungeert. Het ecosysteem in Nederland heeft meer geconsolideerde praktijken wat betreft uitwisselingen tussen de sectoren, de continuïteit en regelmatigheid van initiatieven, en de intensiteit en proactiviteit van particuliere actoren, waarbij overheidsinstellingen als Kennisknooppunt Participatie en initiatieven als OpenStad ankers voor samenwerking bieden.

In Spanje en Nederland worden digitale participatiemiddelen op grotere schaal en meer geconsolideerd gebruikt en ontwikkeld dan in Portugal. Dit komt overeen met hun hogere percentages digitale geletterdheid en internetgebruik en met de aanwezigheid van meer technologieontwikkelaars die in het veld werken, met name in de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld. Terwijl actoren in alle drie de landen duurzame financiering als een probleem aanwijzen, wordt dit in Spanje en Nederland meer als een uitdaging gezien voor gevestigde initiatieven die tot doel hebben burgerparticipatie te vernieuwen, terwijl dit in Portugal wordt gezien als een probleem voor startende ondernemingen en maatschappelijke organisaties. Evenzo onderscheidt Portugal zich van de andere landen door de geringe omvang van zijn markt te zien als een belemmering voor het opschalen van innovaties, waarvoor volgens het land meer internationale samenwerking nodig is.

Op basis van de ervaringen van Portugal, Nederland en Spanje toont Tabel 3.1 de belangrijkste lessen en worden acties voor overheden voorgesteld om innovatie-ecosystemen voor burgerparticipatie en opkomende technologie te verbeteren. De voorgestelde acties worden vaak gekoppeld aan concrete voorbeelden van goede praktijken uit de drie landen die worden onderzocht.

Tabel 3.1. Lessen en acties

Lessen	Voorgestelde acties
1. Oproep voor een duidelijke nationale strategische koers met het oog op bundeling van de huidige onsamenhangende inspanningen om burgerparticipatie met behulp van opkomende technologie te verbeteren .	Duidelijke doelen stellen, bijvoorbeeld door middel van een speciale nationale strategie, ondersteund door hulpmiddelen en richtsnoeren, kan helpen om de afstemming te verbeteren en samenwerking te ondersteunen om burgerparticipatie met opkomende technologie te verbeteren. De leidende beginselen van Portugal en de actieplannen voor open bestuur van Spanje bieden een model voor het vaststellen van nationale doelstellingen en richtsnoeren, maar zouden nog verder kunnen gaan om een duidelijke focus te leggen op technologische innovatie voor burgerparticipatie.
2. Innovatie op het gebied van burgerparticipatie wordt grotendeels aangestuurd door lokale overheden	Netwerkorganisaties die ondersteuning bieden aan overheden op lokaal niveau kunnen hen helpen om innovatie aan te jagen, hun kennis en ervaringen te delen en ervoor te zorgen dat goede praktijken worden overgenomen en opgeschaald. Het netwerk van participatieve gemeenten (RAP) in Portugal ondersteunt kennisdeling en reikt jaarlijks een prijs voor goede participatiepraktijken uit, terwijl de VNG in Nederland aspecten van digitale participatietechnologieën beheert die te complex zijn voor individuele gemeenten, zoals het onderhouden van de codebase voor opensource-instrumenten.
3. Instanties in het hele nationale ecosysteem die actoren coördineren en goede praktijken bevorderen, kunnen de vernieuwing en succesvolle uitvoering van initiatieven voor burgerparticipatie met behulp van opkomende technologieën ondersteunen.	Een coördinatiestructuur, zoals het Kennisknooppunt Participatie in Nederland, voorziet in een model dat kan worden uitgebreid of aangepast om goede praktijken te bevorderen, coördinatie te ondersteunen en gezamenlijke kaders voor evaluatie op te stellen.
4. Innovatie op het gebied burgerparticipatie wordt geremd door een gebrek aan capaciteiten in de publieke sector om initiatieven mogelijk te maken en nieuwe technologieën toe te passen.	Testlaboratoria die experimenten uitvoeren, opleidingen verzorgen en richtsnoeren ontwikkelen, kunnen helpen de capaciteiten van de publieke sector te vergroten. Het Portugese LabX en het Spaanse HazLab zijn veelbelovende modellen.
5. Inconsistente financiering voor instrumenten en initiatieven voor burgerparticipatie leidt tot onzekerheid die en belemmering vormt voor samenwerking en het verkennen en ontwikkelen van innovaties	Duurzame financieringsmechanismen gekoppeld aan duidelijke strategische doelen kunnen ervoor zorgen dat innovatieve benaderingen ondersteund, ontwikkeld en herhaald blijven worden.
6. Gedeelde normen en een verbintenis tot opensource maken doeltreffende samenwerking en de aanpassing van instrumenten aan verschillende contexten mogelijk.	Het vaststellen van gedeelde normen, zoals de verbintenis van Nederland tot opensource, kan samenwerking, interoperabiliteit en innovatie vergemakkelijken. Uit het succes in Spanje van Decidim en Consul, die internationaal zijn overgenomen, blijkt verder het potentieel van opensource-instrumenten.
7. Innovatie op het gebied van burgerparticipatie wordt mogelijk gemaakt door multisectorale samenwerking en uitwisselingen	Door netwerken en initiatieven op te zetten waarmee sectoroverschrijdende samenwerking en kennisuitwisseling op het gebied van burgerparticipatie en opkomende technologieën worden bevorderd, kunnen nieuwe perspectieven en ideeën worden gedeeld en toegepast.
8. Technologie moet zelf worden ontwikkeld op een inclusieve, verantwoordelijke en participatieve manier, waarbij de toepassingen ervan op burgerparticipatie de democratische waarden onderschrijven.	Ethische richtsnoeren en vangrails voor het gebruik van AI, blockchain en andere opkomende technologieën op het gebied van burgerparticipatie die in samenwerking met maatschappelijke organisaties worden ontwikkeld, kunnen ertoe bijdragen dat deze initiatieven inclusief en in overeenstemming met democratische waarden zijn. Focus op een inclusieve aanpak door te zorgen voor toegankelijkheid voor alle burgers, door diverse strategieën te gebruiken om te communiceren met diverse profielen (bv. demografisch), door de boodschap af te stemmen op verschillende culturele en sociale contexten en door samen te werken met leiders en organisaties in de gemeenschap om in contact te komen met moeilijk te bereiken groepen. De strategie AI Portugal 2030, die tot doel heeft de overheid te moderniseren via het ethische gebruik van AI (OECD, 2023[15]), biedt een interessante benadering.
9. Burgers willen zekerheid over hoe hun inbreng wordt gebruikt in de besluitvorming	Duidelijke feedbackmechanismen die aantonen hoe de inbreng van burgers de besluitvorming beïnvloedt, kunnen burgers het vertrouwen en de motivatie geven om deel te nemen. Deze behoefte kwam naar voren uit ervaringen in alle landen waar burgers het gevoel hebben dat er niet echt rekening wordt gehouden met hun inbreng.
10. Internationale samenwerking biedt mogelijkheden voor kennisdeling, verbetering en schaalvergroting.	Internationale instellingen zoals het Open Government Partnership en het IOPD hebben kennis verstrekt en richting gegeven aan een breed scala van actoren die werken aan burgerparticipatie. Voor actoren uit de particuliere sector opent wereldwijde betrokkenheid mogelijkheden voor schaalvergroting en stimuleert het verdere ontwikkeling.

Kijkend naar de toekomst zijn er vijf directe mogelijkheden die verder kunnen worden onderzocht:

1. Het onderzoeken van de langetermijneffecten van verschillende participatieve benaderingen, waaronder die waarbij gebruik wordt gemaakt van opkomende technologieën, op het vertrouwen in de overheid en burgerbetrokkenheid zou waardevolle inzichten opleveren voor beleidsmakers en de aanpassing en opschaling van goede praktijken ondersteunen.

2. Onderzoeken hoe opkomende technologieën zoals AI en blockchain op doeltreffende en ethische wijze geïntegreerd kunnen worden in burgerparticipatieprocessen waarbij tegelijkertijd inclusiviteit wordt gewaarborgd, is een cruciaal gebied voor toekomstig onderzoek.

3. Het bestuderen van de doeltreffendheid van benaderingen voor het opbouwen van capaciteit voor het beheren en evalueren van participatieprocessen en het vergroten van het bewustzijn van de waarde van burgerparticipatie in het openbaar bestuur zou kunnen helpen bij het aanpakken van de capaciteitskloof die in de drie landen is vastgesteld.

4. Onderzoeken hoe internationale samenwerking en kennisdeling verder verbeterd kunnen worden om innovatie in methoden en technologieën voor burgerparticipatie te versnellen, biedt een belangrijke kans om op dit gebied stappen vooruit te zetten.

5. Het verfijnen en consolideren van het gebruik van systemische benaderingen om inzicht te krijgen in innovatie-ecosystemen, voortbouwend op de methode die in deze studie is gebruikt, kan overheden degelijke en relevante inzichten geven om beleid te ontwerpen, uit te voeren en te evalueren dat gericht is op het verbeteren van burgerparticipatie met opkomende technologieën.

6. Naarmate opkomende technologieën de samenleving en het openbaar bestuur veranderen, zullen voortdurend onderzoek en testen van cruciaal belang zijn om ervoor te zorgen dat participatieprocessen doeltreffend en inclusief blijven en in overeenstemming zijn met democratische waarden. Door te leren van de ervaringen van Portugal, Spanje en Nederland en door nieuwe benaderingen te blijven onderzoeken, kunnen beleidsmakers en uitvoerders werken aan het creëren van meer robuuste en responsieve democratische systemen die burgers op een zinvolle manier betrekken bij de besluitvormingsprocessen die de samenleving om hen heen vormgeven.