Усны эрэлтийн менежментийн бодлого тодорхойлсноор усны эрэлтийг хангаж, тэнцвэртэй байдлыг хадгалах, ус ашиглалтын тогтоосон норм, хэмжээнээс хэтэрсэн тогтворгүй ашиглалтаас үүдсэн усны нөөцийн хомсдлын эрсдэлийг бууруулах, усны нөөц хомсдлын үеийн ус ашиглалтын хоорондох трэйд-офф боломжийг бүрдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой. Усны эрэлтийн менежментийг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд эдийн засаг, санхүүгийн хэрэглүүр (тариф, усны нөөц ашигласны төлбөр, ус бохирдуулсны төлбөр) болон усны мэдээлэл, ус ашиглуулах дүгнэлт, ус ашиглах зөвшөөрөл, усны менежментийн төлөвлөгөө зэрэг ус хуваарилалтын горимоос бүрдсэн иж бүрдэл хэрэглүүрүүд шаардлагатай. Усыг тоолууржуулах, хаягдал усыг эргүүлэн ашиглах зэрэг усны хэмнэлттэй технологийг цаашид үр дүнтэй ашигласнаар усны нөөцийн хомсдлын түвшинг тодорхой түвшинд бууруулах боломж бүрдэнэ.
Усны нөөц ашигласны төлбөр, ус бохирдуулсны төлбөр зэрэг эдийн засаг, санхүүгийн хэрэглүүр нь усны нөөцийн хомсдлын түвшинг хангалттай өндөр түвшинд барьж чадах тохиолдолд эдгээр хэрэглүүр нь усны хэмнэлтийн нөхцөл байдалд дэмжлэг үзүүлнэ. Нөгөө талаас, эдгээр төлбөр нь усны менежментийн үйл ажиллагааны зардлыг нөхөх тал дээр дэмжлэг болох талтай. Монгол Улсын хувьд эдийн засаг, санхүүгийн хэрэглүүрийг бэхжүүлэх чиглэлд сүүлийн жилүүдэд тодорхой ахиц, дэвшил гаргасан. Гэсэн хэдий ч усны нөөц ашигласны төлбөр ногдуулах хувь хэмжээ болон төсөвт төвлөрүүлэх хувь хэмжээний хооронд тодорхой хийдэл, зөрүү байсаар байна. Ус бохирдуулсны төлбөр болон усны нөөц ашигласны төлбөрийг цаашид дараах байдлаар улам чамбайруулах боломжтой. Үүнд:
Ус ашиглагч, хэрэглэгч нарт бүгдэд нь усны үйлчилгээний үнэ тариф эсхүл тусдаа төлбөр тооцох замаар усны нөөц ашигласны төлбөрийг тооцдог болох. Чингэхдээ эмзэг бүлгийн иргэдэд тусгай хөнгөлөлт, нөхцөлийг бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй.
Сав газрын захиргаа, зөвлөлд төсөвлөгддөг усны нөөц ашигласны төлбөрийн хувь хэмжээг аажмаар 35%-д хүргэх. Тухайлбал, Усны үндэсний зөвлөлийн хяналт дор хэрэгжүүлдэг Усны нөөцийн нэгдсэн менежмент (“УННМ”)-ийн төлөвлөгөөнд тусгах жил бүрийн холбогдох зорилтуудад аажмаар хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхийг тусгаж болно.
Төлбөр ногдуулах болон төсөвт төвлөрүүлэх хувь хэмжээний хоорондох зөрүүг багасгахад чиглүүлсэн байдлаар төлбөр төвлөрүүлэх ажиллагааг улам сайжруулахын тулд УННМ-ийн холбогдох төлөвлөгөөнд төвлөрүүлэх төлбөр болон орлого татан төвлөрүүлэх зорилтуудыг тусгаж, төлбөр төвлөрүүлэх болон хяналтын чиглэлээр Засгийн газрын холбогдох байгууллагуудтай хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоо, зохицуулалтыг сайжруулан, төлбөр төлөх ба төлбөрийг төсөвт татан төвлөрүүлэх оновчтой үйл явцыг тодорхойлсны үндсэн дээр холбогдох зөвшөөрөл, дүгнэлт гаргадаг шинэ дижитал системд нэгтгэн оруулж, байгаль орчны татварын чиглэлээр Татварын ерөнхий газарт техникийн туслалцааг санал болгоно.
Усны хомсдолтой голын сав газар, нуур, уст давхарга дахь усны богино, урт хугацааны эрэлтийн менежментийг тодорхойлох үүднээс ялангуяа усны хомсдол үүсээд буй сав газруудад ус хуваарилалтын систем бий болгох чиглэлээр цаашид судлан авч үзэх боломжтой. “Ус хуваарилалт” гэдэг концепт Монгол Улсын холбогдох хууль тогтоомж, бодлого, дүрэм, журамд албан ёсоор тусгагдаагүй ч ус хуваарилалтын горимыг цаашид бий болгон хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой бодлого, институц, практик аль хэдийнэ бүрдсэн байна. Ус хуваарилалтын системийг дараах байдлаар бий болгох боломжтой. Үүнд:
УННМ-ийн төлөвлөгөө, сав газрын менежментийн төлөвлөгөө, сав газрын төлөвлөлтийн удирдамж, гарын авлагад ус хуваарилалтыг нэгтгэхэд чиглэсэн улсын хэмжээнд хийгдэх удирдамжаар хангах. Уг ажлын хүрээнд ус хуваарилалтын зарчим, үйл явц, аргачлал, дэд бүтцийн хэрэгцээ шаардлага, чадавхыг бэхжүүлэх зэрэг хамаарна.
Усны хомсдол үүссэн сав газруудад ус хуваарилалтын системийг нэн тэргүүнд нэвтрүүлэх, чингэхдээ улсын хэмжээнд ус хуваарилалтын журмын хүрээнд хийгдэх ажлын хүрээтэй уялдуулах.
Урт ба богино хугацаанд ашиглах боломжит нөөцийн дээд хязгаарыг тогтоон, хэрэгжилтийг хангах, түүнчлэн ус ашиглуулах дүгнэлт ба ус ашиглах зөвшөөрлийг усны баланстай уялдуулах. Усны балансыг тодорхойлсноор сав газрын захиргаа, зөвлөлийн усны мэдээллийн систем, хүний нөөцийн чадавхыг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой (дээрх хэсгийг харна уу).
Усны хомсдлын үед урт хугацаанд ус ашиглах боломжит дээд хязгаарыг тогтоох, ус ашиглагчдын зүгээс үүнд дасан зохицоход шаардлагатай цаг хугацааг авч үзэх (тухайлбал, тариалалтын хугацааг тогтох), онцгой нөхцөл байдалд нэн тэргүүнд ус ашиглуулах эрэмбэ, дарааллыг нарийвчлан тодорхойлох үйл явцуудыг тодорхойлох.
Ус нөөцлөх, хаягдал ус цэвэрлэх, ус түгээх / дамжуулах замаар ус хуваарилалтыг дэмжих саарал буюу эсхүл ногоон усны дэд бүтцийг хөгжүүлэх, гадаргын ус ашиглах ба хаягдал ус цэвэрлэхийг нэн тэргүүнд тавих.
Усны менежмент, засаглалд хамааралтай байгууллага, институтыг бэхжүүлэх нь усны эрэлтийн менежментийг бүхэлд сайжруулах талтай. Усны засаглалын зарим арга хэлбэрийг дараах байдлаар авч үзэж болно. Үүнд:
Усны менежментийн төлөвлөгөөг батлах, эдийн засаг, санхүүгийн хэрэглүүр, ус ашиглуулах дүгнэлт, ус ашиглах зөвшөөрлийг мөрдлөг болгохтой холбогдох зорилтуудад хяналт-шинжилгээ хийх, сав газрын захиргаа, зөвлөлийг бэхжүүлэх чиглэлд Усны үндэсний зөвлөл зэрэг үндэсний зохицуулалтын механизмыг бэхжүүлэх.
Сав газрын захиргаа, зөвлөлийн санхүүгийн болоод хүний нөөцийн чадавхыг бэхжүүлэх.
Засгийн газар, орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагуудын хоорондох хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоо, зохицуулалтыг дэд сав газар зэрэг орон нутгийн түвшинд байлгах эсэхийг судалж, тодорхойлох нь үр дүнтэй. Хамтын ажиллагааны гэрээ эсхүл усны компакт гэрээ нь засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааг албажуулах, хөхиүлэн дэмжих арга зам байж болно.
Тодорхой уст давхаргын газрын зураг, менежмент хийх асуудлыг газрын доорх усны менежментийн гэрээ, контракт байгуулах замаар Засгийн газар, хувийн сектор, иргэний нийгэм гэх мэт оролцогч талууд хамтарсан байдлаар зохион байгуулах боломжтой эсэхийг судалж, тодорхойлох.
Усны хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулах замаар орон нутгийн түвшинд туршилтын төслийн бэлтгэл ажил хангах хүрээнд эхний ээлжинд турших боломжтой хяналт-шинжилгээ, шалгалт явуулах, төлбөр төвлөрүүлэх зэрэг нэгдсэн үүрэг, хариуцлагыг тодорхой дүрслэн харуулсан байдлаар авч үзэх.
Усны бохирдлын асуудал нь МУ-ын усны нөөцийг нэмэлтээр судалж, олборлох хэрэгцээ шаардлагыг үүсгээд байна. Урьдчилсан байдлаар төсөөлж буй усны хомсдлын асуудал нь усны нөөцийн хэмжээнээс хамаараад зогсохгүй усны нөөцийн чанараас ч мөн үүдэлтэй байх хандлагатай. Хаягдал усыг цэвэрлэж, эргүүлэн ашиглах замаар усны чанарын асуудлыг шийдвэрлэснээр баталгаат ус хангамжийг улам сайжруулах боломжтой. Үүнд хосолсон арга барил шаардагдах бөгөөд үүнд:
Боломжит шилдэг техник (“БШТ”)-ийн бодлогыг өдгөө хэрэгжиж буй хаягдал усны чанарын стандарт руу нэмэлт хэлбэрээр нэвтрүүлэх. Энэхүү үйл явцын чухал алхам бол тухайн үйлдвэрлэлийн онцлог байдлыг тодорхойлоход оршино. Үйлдвэрийн хаягдал ус цэвэрлэх зориулалтаар ашиглах БШТ нь уг үйлдвэрлэлийг усны чанарын холбогдох стандарттай нийцүүлэхэд чиглэсэн. МУ-ын хувьд нэхмэлийн үйлдвэр эсхүл мах боловсруулах үйлдвэр гэх мэт тодорхой нэг үйлдвэрлэлээс эхлэх боломжтой.
Хууль эрх зүй, зохицуулалтын орчинг сайжруулах замаар хаягдал усыг эргүүлэн ашиглах боломжийг хөхиүлэн дэмжих, чингэхдээ хаягдал ус эргүүлэн ашиглах туршлагыг нэвтрүүлэхэд бэлэн болсон, санхүүгийн боломжтой үйлдвэрүүдийг нэн тэргүүнд авч үзэх.
